Iedereen aan tafel voor veilig voedsel in Mbeya

In 2021 voerde Rikolto een onderzoek uit naar de verontreinigingsniveaus van groenten en fruit op verschillende openbare markten in de zuidelijke hooglanden van Tanzania. Het onderzoek vond biologische verontreinigingen zoals E. coli, S. aureus en Salmonella. Daarnaast werden in verschillende voedingsmiddelen loodniveaus gemeten die vijf keer hoger lagen dan de aanbevolen normen. Hoewel deze resultaten licht werpen op de vele risico's voor de voedselveiligheid, weten we dat dit slechts het topje van de ijsberg is.

De risico's van voedselbesmetting zijn overal. Het universeel toepassen van goede praktijken voor voedselveiligheid en vereist dus verandering op alle niveaus. Niet alleen bij de productie en distributie, maar ook in het lokaal en nationaal beleid dat deze praktijken moet stimuleren en handhaven.

Veilig en voedzaam voedsel in een veranderd klimaat

Het wereldwijde aantal gevallen van door besmet voedsel overgedragen ziekten en sterfgevallen blijft alarmerend. Bovendien is het bewijs van het verband tussen voedingswaarde en voedselveiligheid duidelijk. We kunnen voedselrijke groenten eten, maar ze kunnen op de markt besmet zijn door de inferieure kwaliteit van het water dat gebruikt is om ze schoon te maken. Gezond voedsel is zowel voedzaam als veilig om te eten.

Laten we nu eens kijken naar de bijkomende impact van klimaatverandering. Overvloedige regenval kan gewassen beschadigen of bederven, droogtes tasten de kwaliteit van het irrigatiewater aan en hoge temperaturen verhogen de plaagdierenpopulaties, waardoor kleine boeren mogelijk meer afhankelijk worden van landbouwchemicaliën. Temperatuurveranderingen kunnen boeren er ook toe aanzetten om van gewas te veranderen, wat een impact heeft op de voedselzekerheid.

Een veelheid aan schakels moet dus worden aangepakt om ervoor te zorgen dat stedelingen toegang hebben tot veilige en voedzaam voedsel.

Iedereen rond dezelfde tafel krijgen

Daarom hielp Rikolto in 2020 bij het opzetten van het Mbeya Food Smart City Platform.

Het platform is opgericht in samenwerking met de Kamer van Koophandel; Industrie en Landbouw van Tanzania (TCCIA) en het stadsbestuur van Mbeya (MCC). Het brengt ngo’s, agrovoedingsbedrijven, overheidsinstellingen en boerenorganisaties samen.

Dit samenwerkingsverband (ondersteund door het AGRI-CONNECT-programma dat wordt gefinancierd door de EU), bevordert gedeeld begrip, dialoog en coördinatie om de uitdagingen van het voedselsysteem van Mbeya aan te pakken. Voedselveiligheid is een topprioriteit. Voortbouwend op de strategie van het platform lanceerde Rikolto en zijn partners in 2023 een proefproject voor een aangepast Participatief GarantieSysteem om veilige verse groenten en fruit te garanderen op de traditionele markten van Soweto en Sokoine.

Een systeem op maat ontwerpen

Een participatief garantiesysteem, of PGS, is een wederzijds controlesysteem waarbij boeren, consumenten en andere stedelijke of lokale autoriteiten elkaar en zichzelf controleren om de voedselkwaliteit te garanderen. Hierdoor wordt een duur controlesysteem van een derde partij vermden. Het PGS-systeem heeft veel voordelen: de participatieve aanpak die maakt dat iedereen zich eigenaar voelt, het is minder duur, het vermindert de administratieve last en het is ontworpen om capaciteit op te bouwen onder deelnemers. En misschien wel het belangrijkste: het bouwt vertrouwen op.

Wat dit model anders maakt dan andere participatieve garantiesystemen voor bijvoorbeeld biologische landbouw, is de focus op veilige productie en voedselverwerking. Rikolto en haar partners noemen het een "participatief voedselveiligheidssysteem" (Participatory Food Safety System, PFSS). Dit aangepaste systeem van de wereldwijde Gap - norm (Good Agricultural Practices) kijkt niet alleen naar de praktijken op de boerderij, maar betrekt actoren uit de hele waardeketen en verspreidt goede praktijken.

Traditionele markten zijn het eerste toegangspunt tot voedsel voor de meeste Tanzanianen. Daarom zijn marktkramers cruciale deelnemers aan het systeem.

Aan het testproject namen, boeren deel uit de clusters Kalobe, Igawilo, Mwakibete en Igale, marktkooplui uit de markten van Soweto en Sokoine en leden van het samenwerkingsverband, waaronder de MCC (Mbeya cIty Council) , TCCIA en voedselveiligheidsexpert Kilicert. De training werd

uitgevoerd volgens het ‘training of trainers’ (ToT) model, waarbij opgeleide leiders van boeren en verkopers hun collega’s trainen.

Leden van de subcommissie en hygiene van het platform namen de rol van de raad op zich om samen met Rikolto en andere belanghebbenden de pilot op te volgen. Ze kregen ook training over het Participatory Food Safety System (PFSS).

Het proces werd afgestemd op het oogstritme van groenten en fruit. Er werd een experimentele fase van vier maanden overeengekomen, tussen september 2022 en maart 2023, met een plan voor een cyclus van zes maanden zodra het systeem meer ingeburgerd is. Tegen het einde van de eerste projectcyclus waren er tien kernen van boeren en vijf van verkopers gecreëerd.

Het merk en logo "Chakula Bora-Safi Na Salama" werden op een participatieve manier ontworpen om het samenhorigheidsgevoel onder de deelnemers aan te moedigen en om de producten die in de PFSS beoordeeld worden op de markt te identificeren.

Het proefproject gaat uit van de veronderstelling dat consumenten meer geïnteresseerd zullen zijn in veilige producten als deze voor dezelfde prijs verkrijgbaar zijn als gewone producten. Als consumenten uiteindelijk voor veiligere producten kiezen, betekent dit een potentiële omzetstijging en een hoger inkomen voor boeren en verkopers. Afgezien van de morele verplichting om gezond voedsel te leveren, is dit voor hen een stimulans om deel te nemen aan het PFSS.

Om de zichtbaarheid van het initiatief verder te versterken en de interne communicatie tussen de deelnemers te verbeteren, werd een online kaart ontwikkeld.

"In de afgelopen twee jaar dat ik met de verkopers van de Soweto-markt heb gewerkt, heb ik gezien hoe hun deelname aan het platform en verschillende voedselveiligheidsactiviteiten in het marktgebied zijn veranderd. Ze begonnen met het dragen van werkjassen, het schoonmaken van de marktomgeving. Ze begonnen ook te communiceren met verschillende stadsafdelingen over marktdiensten zoals afvalinzameling en handhaving van verordeningen." - LILIAN MBILINYI, coördinator van het Mbeya Food Smart City Platform van TCCIA

‍

Prestaties en uitdagingen

Nu de eerste stappen van het PFSS-initiatief in Tanzania gezet zijn, wordt naarstig gewerkt aan een tweede cyclus. Daarbij zullen de successen en uitdagingen uit de pilootfase leidend zijn. Dit zijn de lessen die de partners noteerden:

• Effectief teamwerk en communicatie - De betrokkenheid van meerdere belanghebbenden, met name onze voedselveiligheid ambassadeurs, speelde een belangrijke rol bij het bevorderen van een gemeenschappelijk begrip van PFSS onder de deelnemers. De voedselveiligheid ambassadeurs waren Lilian Mbilinye van TCCIA en Barack Kipesha, de gezondheidsambtenaar van de stad Mbeya. Zij leidden de beoordeling en verbetering van de PFSS tools en procedures. Ze bezochten boeren en verkopers om te horen met welke barrières ze te maken hadden en welke vooruitgang ze boekten. Om dit te bevorderen werden de boeren en verkopers bij elke stap en in het gebruik van de tools ondersteund door het iCRA-, MIICO-en TCCIA- netwerk.

"Door ervoor te zorgen dat iedereen aan boord van PFSS is, zijn we erin geslaagd om alle stappen van de PFSS-cyclus binnen één oogstseizoen af te ronden. Voor problemen of onduidelijkheden vonden we altijd een oplossing die voor iedereen in het systeem werkt." - Lisa De Vos, projectcoördinator van Rikolto

• Uitwisseling van ervaringen tussen steden - Rikolto implementeerde ook een pilot met een participatief voedselveiligheidssysteem (PFSS) in Arusha, op 15,5 uur van Mbeya. Daar is er een systeem dat voortkwam uit een gezamenlijke inspanning van de gemeenteraad en een platform met de lokale belanghebbenden. Om kruisbestuiving tussen de steden te bevorderen, werden de PFSS- pilots tegelijkertijd gelanceerd. Concreet organiseerden we een leeruitwisseling tussen partners in Mbeya en Arusha. Het resultaat was dat Rikolto – en de TCCIA-teams een partnerschap zijn aangegaan voor het pilootproject in Arusha, geïnspireerd door het succes in Mbeya.
• Instrumenten moeten aangepast zijn aan de context - Een participatief systeem vereist dat alle deelnemers het proces begrijpen en toegang hebben tot de nodige instrumenten. Het belangrijkste instrument voor PFSS is een checklist die tijdens het hele verificatieproces wordt gebruikt. Hoewel niet alle boeren en verkopers digitale know how hebben, werkt het PFSS-proefproject met papieren kopieën van de lijst, die in één kantoor worden bewaard. Dit maakte het echter moeilijk voor deelnemers om toegang te krijgen tot een aantal gegevens. Het toonde ook aan dat het belangrijk is om een checklist met verschillende gebruikers te testen.
• De levensvatbaarheid van de PFSS op lange termijn hangt af van de kostendekking door de deelnemers - Het PFSS kan alleen in stand worden gehouden als de deelnemers de kosten kunnen dekken. Dit vereist kostenbeheersing en het creëren van meer toegevoegde waarde om het als een rendabele investering te beschouwen. Uit de eerste cyclus leerden we ook dat er financiering nodig is om TCCIA te helpen haar rol als implementator en ambassadeur verder te zetten.

‍

"We hebben een voorlopige berekening gemaakt van de gemiddelde marktprijs van PFSS-producten voor deze eerste cyclus. In de tweede fase zullen we een tweede berekening maken en we verwachten na de derde cyclus een volledig beeld te hebben van de werkelijke kosten van het model." - Shukuru Tweve, projectcoördinator van Rikolto

• Capaciteitsopbouw buiten boeren en verkopers om voedselrisico's te beperken - Het pilootproject bracht aan het licht dat boeren en verkopers niet de capaciteit hebben om alle voedselrisico's in hun interventiegebied te beperken. Uitdagingen zoals toegang tot schoon water en een hygiënische omgeving zijn moeilijk vast te leggen in de PFSS-checklist en kunnen de resultaten vertekenen. Er word gewerkt aan een vervolgplan en samenwerkingen om investeringen in infrastructuur aan te moedigen.
• Een sterk logo voor veilig voedsel - Idealiter zou het "Chakula Bora-Safi Na Salama"-logo erkend moeten worden als een officiële certificeringsstandaard door de lokale overheid en het Tanzania Bureau of Standards (TBS). Het wordt echter gesteund door de overheidsinstanties via de betrokkenheid van stadsambtenaren in de PFSS Council. Het TBS heeft ook voorgesteld om het te betrekken bij toekomstige voedselveiligheidstrainingen. Deze officiële steun zou de geloofwaardigheid van het logo vergroten. Op dit moment 'runt' Rikolto het logo. We zijn gesprekken begonnen om te onderzoeken of dit kan worden overgedragen aan de multistakeholderplatforms in beide steden.
• Problemen met seizoensgebonden landbouw en grondbezit overwinnen - Als je niet zeker weet of je op hetzelfde land kunt blijven boeren, hoe kun je dan investeren in veiligere praktijken en de omgeving van het land? Door deze obstakels aan te pakken, kun je de betrokkenheid op lange termijn en de toepassing van veilige landbouwmethoden stimuleren.

‍

Volgende stappen

Vooruitkijkend naar de volgende fase zijn Rikolto en haar partners al bezig met het identificeren van synergiën en verbeteringen van het systeem. Dit houdt in dat de volgende onderwerpen worden aangepakt:

• Bij de reis van het veld naar het bord zijn vaak meer actoren betrokken dan boeren en verkopers. Om deze stappen aan te pakken, ontwikkelen we samen met onze partners van MIICO een strategie om transporteurs bij PFSS te betrekken.
• Om het gegevensbeheer te verbeteren, moet er vanaf het begin van elke cyclus een duidelijk registratiesysteem worden opgezet, met aangewezen verantwoordelijke personen om het bij te houden. Rikolto en haar partners onderzoeken investeringen in capaciteitsopbouw voor het gebruik van Kobo, een hulpmiddel voor gegevensverzameling.
• TCCIA neemt het voortouw om checklist en handleidingen samen met de PFSS-deelnemers te evalueren. Kilicert zal helpen bij het updaten van deze tools en trainingen om ze nog context specifieker en gebruiksvriendelijker te maken voor alle deelnemers. Op deze manier willen we het aantal boeren, verkopers en andere actoren in de waardeketen die kunnen deelnemen aan het systeem vergoten!
• We zullen toegankelijk platform creëren voor de “Chakula Bora-Safi Na Salama”- kaart om online zichtbaarheid te creëren. Door dit te combineren met zichtbaarheid van het logo op de markten van Soweto en Sokoine en een sensibiliseringscampagnes naar consumenten, willen we consumenten laten zien dat ze in Mebya veilige toegang hebben tot veilig vers fruit en groenten.