Stop met voor eigen deur te vegen

“Als iedereen voor zijn deur veegt, zijn alle straten schoon. Want de grootste problemen zijn de eigen problemen, en niet die van een ander.” Hashtag inspirational. Ik mag mij niet opwinden in een instagrampost. Maar toch, die zegswijze mag stilaan op de schop.

Want als de straat bergaf loopt, krijgt daar beneden iemand disproportioneel veel miserie te verwerken. En dat is precies wat er gebeurt in een economie waar de zwakste schakels structureel in een verliespositie worden geduwd.

Hoe je uit dat verliesspel breekt, vormt het onderwerp van het boek Netto positief van Andrew Winston en Paul Polman, de gewezen topman van Unilever. Hij schonk de voedingsgigant in 2010 het Sustainable Living Plan: De omzet verdubbelen, de voetafdruk gelijk houden, de baten voor alle betrokkenen verhogen. Toen was dat revolutionair. Zijn boodschap aan de aandeelhouders: “Staat het u niet aan? Verkoop uw aandelen”.

Is dat plan gelukt en doet het genoeg? Niet helemaal, zegt Polman, maar het zette cruciale stappen richting een bedrijf dat netto positief is: een bedrijf dat niet gewoon “minder kwaad” doet, maar op alle vlakken een netto positieve waarde genereert voor iedereen. Vijf principes staan daarbij centraal.

1. Neem verantwoordelijkheid voor de gewenste én ongewenste gevolgen van je business. Je kunt alles uitbesteden, maar niet je verantwoordelijkheid. Een product dat winst oplevert door kinderarbeid en ontbossing, doet jouw stoep misschien blinken, maar bij je leverancier is het aan het stinken.
2. Werk aan waarde op lange termijn voor het bedrijf én de samenleving. Polman schafte bij Unilever de kwartaalrapportage af, omdat de bijziendheid van de beurs niet strookt met de langetermijnaanpak die de strijd tegen de klimaatopwarming vergt.
3. Zie aandeelhouderswaarde als het resultaat, niet als het doel. Polman neemt stelling tegen het inkopen van eigen aandelen door bedrijven. Hij noemt het een gimmick om de beurswaarde te doperen en te verhullen dat je geen waardevolle investeringen doet.
4. Genereer een positieve return voor alle betrokkenen: voor werknemers, leveranciers en aandeelhouders, maar ook voor de mensen die je product gebruiken en voor je leveranciers.
5. Ga partnerschappen aan voor een systemische verandering. Om de situatie van je stakeholders te verbeteren, moet je die eerst kennen, begrijpen en er verantwoordelijkheid voor opnemen. Veeg voor elkaars deur en zorg ervoor dat er minder vuil ontstaat. Dat betekent niet dat je alleen verantwoordelijk bent. Supermarkten kennen de uitdaging. Je eigen stroomvoorziening en logistiek vergroenen, is goed te doen. Ervoor zorgen dat elk aangeboden product van begin tot eind goed is voor de mens en het milieu, vergt een samenwerking op lange termijn met producenten, wetenschappers, ngo's en overheden.

Mooie principes, maar waarom zijn ze nog niet evident? Polman geeft toe dat vandaag geen enkel bedrijf “netto positief” is. Het emotional innovator’s dilemma zit in de weg. We weten dat we de tak afzagen waarop we zitten, maar we komen niet in beweging uit angst. Omdat we anderen niet in beweging zien komen, of uit angst voor de aandeelhouders.

Finaal kijkt Polman dus ook naar de overheid voor regulering. Een grote kans ligt in de EU-wetgeving rond “due diligence” – of zorgplicht – die in de maak is. Ze stelt bedrijven verantwoordelijk voor milieuschade en mensenrechtenschendingen in hun aanvoerketens.

Dat kan het saaiste revolutionaire idee ooit zijn.

De discussie woedt volop. Hoever reikt de verantwoordelijkheid van bedrijven? Welke producten vallen eronder? Wat zijn de straffen? In die strijd zijn het niet de bedrijven tegen de ngo’s. Er ontstaat een hybride coalitie van ngo’s en bedrijven die de voorbije jaren zwaar investeerden in transparantie en samenwerking. Als de overheid nu niet de lat omhoog trekt voor iedereen, vallen die inspanningen dood.

Deze tekst verscheen eerder als column in Trends van 22/01/2022...