Er zijn weinig buzzwords die zo generiek en sectoroverschrijdend klinken als 'veerkracht'. Probeer het zelf eens in een vergadering: "We moeten inzetten op veerkracht!" Leun voldaan achterover en warm uw ego aan de bewonderende stilte.
Helaas blijft het vaak bij een vage kreet zonder concrete invulling. In een paper die in juni verscheen, doen wetenschappers van de universiteit van Wageningen een poging om voorbij de vaagheid te gaan. Ze definiëren vier eigenschappen die de veerkracht van een systeem bepalen. Hoewel hun focus op voedselsystemen ligt, gaat de reikwijdte veel verder.
Veerkracht wordt gedefinieerd als de capaciteit van een systeem om zich te herstellen van een schok: een oorlog, een pandemie of een bankencrisis. Of een klimaatramp. Pijnlijk actueel. Toen ik die paper las, toonde het journaal beelden van radeloze landgenoten die hun have en goed zagen wegspoelen. Tot onze schande stelden we later vast dat de respons op die crisis op veel vlakken tekortschoot. Of anders gezegd: dat onze samenleving op veel punten veerkracht mist.
Volgens de auteurs kun je die veerkracht opkrikken door te werken aan deze vier eigenschappen:
Hebben mensen de capaciteit om zich te organiseren, acties te bedenken en uit te voeren om een schok te voorkomen, erop te anticiperen en om te gaan met de gevolgen? Denk aan burgers en hulpdiensten die snel reageren, maar ook aan ambtenaren en politici. Kunnen ze snel handelen? Of staan hiërarchieën, bureaucratie en een gebrekkige rolverdeling in de weg?
Zijn er (reserve)middelen waarop je kunt terugvallen bij een crisis? Denk aan spaargeld, voedselvoorraden of een noodgenerator, maar ook aan spaarbekkens, dijken of overstromingsgebieden. Die zijn essentieel om de eerste klappen op te vangen, maar vaak worden ze gezien als een verliespost. Zie de afbouw van de mondmaskervoorraden en de besparingen op de civiele bescherming.
Zijn er effectieve verbindingen en communicatiekanalen tussen de spelers in een systeem, zoals wegen of telecommunicatie, of relaties en communicatielijnen tussen mensen van verschillende overheidsniveaus? Onze institutionele warboel helpt niet en verhindert dat ambtenaren, politici en overheidsdiensten effectieve relaties met elkaar aanknopen.
Wordt het wegvallen van één hulpbron gecompenseerd door een andere? Bijvoorbeeld de voorzichtige boer die meerdere gewassen van verschillende variëteiten teelt. Maar ook: is er een decentrale capaciteit voor crisisbestrijding als gemeentehuizen en brandweerkazernes overstromen?
A, B, C en D: meer was er niet nodig om mijn opwellende fatalisme te counteren. Want dit eenvoudige schema geeft de richting aan voor de toekomst. Het is een toetssteen voor beleid en investeringen. Elke euro van ons budget, elke minuut van onze tijd die bijdraagt aan A, B, C of D is geen druppel op een hete plaat, maar een wijze investering in veerkracht.
Deze tekst verscheen eerder als column in Trends van 2/9/2021
.jpg)