Rijst is het ”dagelijks brood” voor de helft van de wereldbevolking, en de vraag stijgt jaarlijks. Rijst levert ook inkomen op voor meer dan 150 miljoen boeren. Maar het verbruikt ook heel veel water en is tegelijk oorzaak en slachtoffer van klimaatopwarming en milieudegradatie. Rijstboeren hebben het lot van onze planeet in handen. Hoe kunnen we hen ondersteunen om een duurzame switch te maken?
Om de duurzaamheid van rijstproductie te beoordelen, werkt Rikolto mee aan de SRP-standaard van het Sustainable Rice Platform. Die omvat de drie dimensies van duurzaamheid:
Kortweg komt het erop neer dat ook een landbouwsysteem maar duurzaam is, als we de manier van produceren en consumeren kunnen volhouden op lange termijn.
Het Sustainable Rice Platform (SRP) is een wereldwijde alliantie van heel veel belanghebbenden in de rijstsector. Onder de meer dan 100 leden zitten verwerkende bedrijven, kredietverleners, onderzoeksinstellingen en ngo’s.
In navolging van andere duurzaamheidsinitiatieven, werd in 2015 de "SRP-standaard" gelanceerd. Het is een kader van 12 zogenaamde “prestatie-indicatoren” (PI's). Die meten de vooruitgang van boeren op de drie niveaus van duurzaamheid: economie, milieu en sociaal. Boeren maken vooruitgang door steeds meer van de voorgeschreven praktijken toe te passen.
En die praktijken hebben heel wat voordelen:
Zo krijg je uiteindelijk objectieve resultaten die je kan vergelijken met de duurzaamheidsprestaties van andere rijstproductiesystemen in de wereld.
In 2022 werd ik lid van de raad van bestuur van het Sustainable Rice Platform. Rikolto zetelt sinds 2015 in de adviesraad en heeft de afgelopen vijf jaar de SRP-standaard in negen verschillende landen geïmplementeerd. We hebben bewijs verzameld over de impact van de duurzaamheidsmaatregelen die de SRP-standaard promoot.
De SRP-standaard beoordeelt 41 criteria en 12 prestatie-indicatoren. Het is een prestatienorm, geen “pass-fail”-norm. Dat wil zeggen dat je geleidelijk kan groeien in het behalen van de scores. Dat moedigt continue verbetering van de landbouwpraktijken aan. Een boer die minstens 90 van de 100 punten scoort en aan alle prestatieniveaus voldoet, kan zeggen dat hij of zij duurzame rijst produceert.
De realiteit is echter dat je zo’n niveau niet in één seizoen kan halen. Om boeren aan te moedigen hun score stap voor stap te verbeteren, vallen boeren die tussen 33 en 90 scoren onder de noemer ”op weg naar duurzame rijst”. Dat betekent dat ze alvast een interessante partij zijn voor verwerkende bedrijven die de ambitie hebben om enkel nog met duurzame rijst te werken.
In 2017 voerde Rikolto een basisonderzoek uit in acht landen om de duurzaamheid van de landbouwpraktijken van 11 boerenorganisaties te beoordelen. In 2018 namen 1.760 boeren deel aan onze eerste SRP-pilootprojecten om te experimenteren met duurzamere technieken. Sinds 2019 hebben we startmetingen uitgevoerd bij meer dan 10.000 boeren.
Onze resultaten werden gedeeld met de boerencoöperaties, zodat we samen verbeterpunten kunnen definiëren en een trainingsplan kunnen opstellen. De meeste pilots zijn onlangs afgerond of lopen nog. In de tabel hieronder geven we een overzicht van een aantal eerdere resultaten samen met de resultaten van de meest recente pilots:
Om de resultaten effectief te monitoren en te evalueren, kijken we niet alleen naar de totaalscore maar ook naar de prestatie-indicatoren van het SRP. Deze zijn zo ontworpen dat ze toepasbaar zijn op de verschillende rijstteeltsystemen in de wereld. Dat vereenvoudigt de datacollectie zonder de belangrijkste duurzaamheidsthema’s uit het oog te verliezen.
Laat ons even inzoomen op de concrete praktijken en initiatieven die we implementeren. Een rode draad is steeds de organisatie van thematische trainingen.
Om zoveel mogelijk boeren te bereiken, hanteren we het train-the-trainer-principe. We geven training aan boerenvertegenwoordigers en allerlei dienstverleners, overheden en privéactoren. Vervolgens geven zij die nieuwe kennis door aan boeren en hun collega’s.
In het veld passen onze Farmer Field Schools (FFS) eerder het principe van "al doende leert men" toe. Verschillende FFS-groepen werken samen op één veld, verdeeld in percelen, waar ze gedurende een groeiseizoen experimenteren met verschillende landbouwmethoden. Het is niet alleen een plek om te testen en te vergelijken, maar ook om ervaringen uit te wisselen, oplossingen te vinden en collectieve beslissingen te nemen.
Het levensonderhoud van een boer is nauw verweven met drie belangrijke prestatie-indicatoren: winstgevendheid (netto-inkomen), arbeidsproductiviteit en graanopbrengst. Deze indicatoren hebben een directe invloed op het vermogen van boeren om voor hun families te zorgen, toegang te krijgen tot essentiële diensten zoals gezondheidszorg of onderwijs en te investeren in hun bedrijven.
Om deze indicatoren te verbeteren, stimuleren we efficiënter gebruik van hulpbronnen waardoor de productiekosten verlagen en tegelijkertijd de opbrengst verhoogt. Op productieniveau zetten we volop in op het systeem van rijstintensivering (System of Rice Intensification, of SRI).
SRI legt de nadruk op het gebruik van organische mest en verantwoord beheer van planten, bodem, water en voedingsstoffen. Deze techniek maximaliseert het potentieel van de gewassen met minimale inputs (minder zaad, water en kunstmest, maar wél van hoge kwaliteit), waardoor de afhankelijkheid van kunstmest afneemt. Daarnaast zorgt training in de productie van compost en biologische bestrijdingsmiddelen voor een verdere verlaging van de productiekosten.
Onze ondersteuning gaat verder dan de productie: we werken nauw samen met boeren om zich te organiseren in coöperaties en te professionaliseren. Door interne managementsystemen op te zetten en zakelijke en organisatorische vaardigheden te ontwikkelen, kunnen boeren betrouwbare zakenpartners worden. Zo krijgen ze toegang tot nieuwe markten, waar kwaliteitsproducten en een groter marktaandeel zich vertalen in hogere inkomens.
Het toepassen van SRI is nog maar een begin. Andere technieken zorgen voor een verdere verbetering in het gebruik van hulpbronnen, vooral voor water en voedingsstoffen.
De smart-valley-aanpak, ontwikkeld door AfricaRice, is een kosteneffectieve, participatieve methode voor het ontwikkelen van valleien in rijstlandbouwsystemen. De aanpak vermindert de risico’s op schade bij droogte en overstroming, houdt het water vast in de bodem en vermindert meststofverlies. Dit wordt gecombineerd met afwisselend bevloeien en drogen (Alternate Wetting and Drying), waarbij velden afwisselend onder water worden gezet en de tijd wordt gegeven om volledig te drogen. Dat vermindert het waterverbruik drastisch.
Een andere klimaatslimme oplossing is de ”ureum deep placement”-techniek (UDP). Ureum is een belangrijke voedingsstof voor de rijstplanten, maar wordt in de conventionele aanpak nog heel inefficiënt gebruikt. UDP zet ureum om in compacte "briketten" die diep in de bodem worden geplaatst, waardoor verliezen worden beperkt en het gebruik van voedingsstoffen tot ongeveer 50% wordt geoptimaliseerd.
Hoewel veel van de gegevens nog worden geanalyseerd, hebben we al een aantal belangrijke inzichten verzameld. In Benin heeft de “neem-gecoate” ureumtechniek, die aan 2.145 boeren is geïntroduceerd, geleid tot een opmerkelijke vermindering van 42% in het gebruik van kunstmeststoffen. Heel concreet verbetert deze techniek de stikstofefficiëntie door de stikstof in de bodem vast te houden en te voorkomen dat het in de atmosfeer terechtkomt. In Senegal heeft het gebruik van stro als organische meststof de stikstofefficiëntie met 27% verhoogd.
Toch zijn we uitdagingen tegengekomen op het gebied van waterbeheer, vooral in regio's waar waterbronnen vervuild zijn door het massale gebruik van pesticiden. Hoewel Senegal en Benin vooruitgang hebben geboekt met een vermindering van 41%, blijft het gebruik van pesticiden relatief hoog (respectievelijk 2.684 ml/ha en 5.106 ml/ha).
Kijken we naar Indonesië, en in het bijzonder naar de inspanningen van boerenorganisatie APOB, dan zijn de resultaten bijzonder bemoedigend. Door minder pesticiden en tegelijk 142% meer organische compost te gebruiken, bereikten ze een toename van 14% in productiviteit, een toename van 18% in nuttige organismen (biodiversiteitscriteria) en een vermindering van 8% in methaanuitstoot.
Een ander belangrijk aandachtspunt is het monitoren van de biodiversiteit. Dat doen we via geïntegreerd beheer van de bodemvruchtbaarheid (ISFM). Daarbij worden bijvoorbeeld gewasresten opnieuw gebruikt en mest en compost of andere soorten organisch afval toegevoegd.
Organisch bodemmateriaal biedt tal van voordelen. Het water dringt makkelijker door en wordt beter vastgehouden in de bodem, net als de andere voedingsstoffen waar nuttige bodemmicroben mee kunnen floreren.
Zorg voor de bodem betekent ook gewasrotatie of intercropping met peulvruchten. In Indonesië wordt rijst verbouwd met mungbonen en in Vietnam hebben we geëxperimenteerd met rijst-viskweek. Door organische en minerale meststoffen te combineren, zorgt geïntegreerd bodembeheer voor een efficiënt gebruik van de voedingsstoffen en een hogere opbrengst van de gewassen.
Boeren rapporteren dat het gebruik van kunstmest en pesticiden aanzienlijk is afgenomen dankzij deze praktijken. De biodiversiteit, gemeten aan de hand van de waarnemingen van nuttige insecten, is aanzienlijk toegenomen in de gebieden waar boeren deze praktijken toepassen: met 9% in Benin, 15% in Vietnam en maar liefst 28% in Indonesië.
Broeikasgasemissies uit rijstproductie zijn voornamelijk afkomstig van twee bronnen: ondergelopen rijstvelden en het teeltproces.
De teeltgerelateerde emissies zijn het gevolg van verschillende factoren, waaronder de afbraak van synthetische meststoffen waarbij lachgas vrijkomt in de atmosfeer, verstoorde ecosystemen door de aanleg van nieuwe rijstvelden en het gebruik van fossiele brandstoffen voor allerlei machines, zoals tractoren en irrigatiesystemen.
Door afwisselend velden te bevloeien en te laten drogen (AWD), raken de gewassen niet overspoeld door grote hoeveelheden water en zijn ze minder belast. Dit vermindert de hoeveelheid water die nodig is voor irrigatie aanzienlijk en vermindert de uitstoot van broeikasgassen.
We moedigen boeren ook aan om af te stappen van de traditionele praktijk om rijststoppels en -stro te verbranden. Het is beter om de stoppels op de velden te laten liggen als meststof of ze te gebruiken als veevoer, mulch en biochar, wat helpt om de uitstoot van zwarte koolstof te verminderen.
In Iringa, Tanzania, hebben Rikolto en Kilimo Trust meer dan 11.000 boeren getraind in een klimaatslim landbouwproject (2019-2021) dat wordt gefinancierd door Enabel. Als gevolg daarvan hebben boeren de verbranding van stro met 20% verminderd, de hoeveelheid bodemmicro-organismen met 56% verhoogd en de methaanuitstoot met 56% verminderd. Boerenpartners in Vietnam hebben hun uitstoot van broeikasgassen met 10% verminderd en in Benin met 36%.
Het waarborgen van voedselveiligheid tijdens het hele productieproces is van groot belang. We evalueren nauwgezet verschillende risico's, waaronder zware metalen, residuen van pesticiden en mycotoxinen.
Voedselveiligheid heeft echter niet alleen te maken met waterkwaliteit en pesticidereductie, maar ook met oogst- en naoogstpraktijken. Om de graankwaliteit te optimaliseren, moet rijst op het juiste moment en met schone apparatuur worden geoogst om verontreiniging te voorkomen. Tijdens het droogproces wordt er zorgvuldig op gelet dat het vochtgehalte van de korrel laag blijft. Ook opslagomstandigheden zijn belangrijk om de kwaliteit van de rijst te garanderen en verontreiniging, vocht en vuil te vermijden.
Dankzij samenwerkingen met onderzoeksinstellingen en universiteiten kunnen er microchemische en veiligheidsanalyses van de rijst worden gemaakt. Zo voldoet die steeds aan de hoogste veiligheidsnormen. Ons uiteindelijke doel is om een product op de markt te brengen waar consumenten blindelings op kunnen vertrouwen, dat voldoet aan hun kwaliteitsverwachtingen maar ook hun gezondheid en welzijn waarborgt.
Gezondheid en veiligheid van werknemers, kinderarbeid, betrokkenheid van jongeren en vrouwen een sterke positie geven … Het zijn allemaal indicatoren voor sociale duurzaamheid die de SRP-standaard nagaat.
Om een veiligere werkomgeving te bevorderen, promoten we samen met boerenorganisaties via uitgebreide trainingsprogramma's veiligheidsprotocollen, regelmatig onderhoud van machines en beschermingsmaatregelen. Daardoor worden boeren zich steeds meer bewust van hun welzijn en veiligheid. Ze dragen bijvoorbeeld veiligheidsmaskers wanneer ze werken met chemische producten.
Veel van die uitdagingen kennen een lange geschiedenis en zitten vaak ingesleten in gewoontes. Vrouwen en jongeren spelen een versnellende rol om nieuwe praktijken ingang te doen vinden. Hen betrekken en mondiger maken is daarom enorm belangrijk in al onze initiatieven. Dit omvat bijvoorbeeld bijscholing rond teeltechnieken en ondernemerschap.
Steeds meer vrouwen nemen zo de leiding over de productie-eenheden en boerengroepen. Heel wat coöperaties maken ook werk van een genderbeleid. Daarnaast creëren we zakelijke kansen door vrouwen en jongeren te ondersteunen bij de oprichting van bedrijven die afgeleide producten maken van rijst of specifieke diensten aanbieden gelinkt aan de rijstteelt..
Kortom, de reis naar duurzame rijstteelt is een geleidelijk proces en vraagt toewijding van zowel boeren als boerenorganisaties. Met onze projecten in Azië en Afrika heeft Rikolto boeren, boerenorganisaties en bedrijven ondersteund op hun weg naar duurzaamheid. Samen genereren we bewijs dat de SRP-standaard werkt en dus op grote schaal kan worden uitgerold.
Ons doel blijft onwrikbaar: een toekomst voor boeren in een bloeiende rijstsector die veilige en voedzame rijst voor iedereen garandeert, ook in de verre toekomst.
Vertaling en eindredactie: Jelle Goossens, Chloé Van Uytven
In deze podcast ontdek je hoe Rikolto en CarbonFarm Vietnamese rijstboeren vergoeden met koolstofkredieten voor hun inspanningen om de uitstoot van methaan te verminderen.
.jpg)