Regeneratieve landbouw

Wat staat er op het spel?

Hoe ons eten op ons bord terechtkomt, doet ertoe. Want niet-duurzame landbouwpraktijken zouden er wel eens voor kunnen zorgen dat er binnen 60 jaar niet meer genoeg grond is om alle hongerige monden te voeden.

Maar liefst een vierde van de wereldoppervlakte is aangetast door bodemdegradatie. Hoewel bossen een sleutelrol spelen in onze voedselvoorziening, de waterkringlopen en het behoud van biodiversiteit, hebben miljoenen hectaren zwaar te lijden onder de meedogenloze urbanisatie en de steeds toenemende landbouwgronden.

Industriële en traditionele landbouw, monocultuur en andere niet-duurzame productiemodellen bedreigen het voortbestaan van zo’n 1 miljoen dier- en plantsoorten. Dat niet-duurzame gebruik van land en natuurlijke hulpbronnen  ondermijnt onze capaciteit om ons aan te passen aan klimaatverandering.

Het is nu meer dan ooit het moment om volop te gaan voor een voedselproductie die de ecologische grenzen van onze planeet niet overschrijdt en de biodiversiteit, ecosystemen en het klimaat respecteert. Tegelijk moeten we voor veerkrachtige boeren zorgen, die bestand zijn tegen allerlei crisissen en plotse struikelblokken.

Rikolto werkt samen met tal van boerenorganisaties om hun veerkracht te vergroten. Zo blijft hun productie stabieler, ook bij crisissen, garanderen we hen een eerlijk inkomen en worden hun boerderijen een drijvende kracht voor de toekomst van onze planeet.

Om dat toekomstbeeld tot realiteit te maken, begeleidt Rikolto boeren bij het toepassen van regeneratieve landbouwpraktijken.

Waarom regeneratieve landbouw?

Het belang van goede grond wordt maar al te vaak onderschat, terwijl onze hele voedselvoorziening ervan afhangt. Gezonde grond betekent immers gezonde zaden en voedzame gewassen, wat dan weer zorgt voor gezonde planten en, uiteraard, gezonde voeding.

Via een reeks specifieke praktijken kan regeneratieve landbouw beschadigde grond herstellen en gezond houden. Bovendien kunnen we zo biodiversiteit versterken en een ecosysteem creëren waarin micro-organismen in de bodem zoals schimmels, insecten, bacteriën en microben CO₂ opslaan, afvalstoffen in voedingsstoffen omzetten en water op een efficiënte manier vasthouden.

“Zelfs voor bedrijven of ngo’s blijft regeneratieve landbouw nog een vaag concept. Maar wanneer je een boer vraagt of die gewassen combineert, dan zal die steevast antwoorden: “Maar ja, natuurlijk!”. Eigenlijk komt dat op hetzelfde neer. Regeneratieve landbouw is er gewoon een andere naam voor.”
- Fausto Rodriguez, Coördinator in Latijns-Amerika voor Rikolto’s programma rond duurzame cacao en koffie

Onze strategie

De bescherming van natuurlijke ecosystemen, dé bron van biodiversiteit, en het behoud van die biodiversiteit is van groot belang voor Rikolto. Onze wereldwijde strategie steunt op drie pijlers:  duurzame productie, inclusieve markten en een stimulerende omgeving. Regeneratieve landbouw is belangrijk voor al onze strategieën.

In de eerste pijler – duurzame productie – werken we samen met boerenorganisaties om hun kennis en beheer stap voor stap sterker te maken. Daarnaast voorzien we advies en trainingen over de toepassing van regeneratieve landbouwpraktijken, waaronder boslandbouw en diversificatie van gewassen. Onze holistische aanpak zorgt zo voor veerkrachtige boeren die zowel mens als planeet helpen.

In de tweede pijler – inclusieve markten – gaan we voor een betere toegang van boerenorganisaties tot lokale, nationale en internationale markten. Dat doen we door duurzame zakenrelaties op te bouwen die rekening houden met de behoeften van zowel boeren als kopers. We helpen beide partijen met een duidelijk plan voor de invoering van regeneratieve landbouwpraktijken. In tussentijd proberen we zoveel mogelijk bij te dragen tot veiliger en duurzamer geproduceerd voedsel voor bewoners van de stad én het platteland.

De derde pijler, tot slot, focust zich op een stimulerende omgeving die alle marktspelers incentives geeft om via samenwerking met boeren regeneratieve landbouwoplossingen tot nieuwe norm te maken. Dat doen we onder andere door multi-stakeholderprocessen te faciliteren, beleid en strategieën voor te stellen, de toegang tot kredieten te verbeteren en samen te werken met lokale overheden, onderzoeksinstellingen, universiteiten, burgers en bedrijven.

“Gezonde landbouw is dé hoeksteen van een duurzaam voedselsysteem. Iedereen die er belang bij heeft, moet zijn verantwoordelijkheid opnemen. Eerlijke prijzen en duurzame zakenrelaties met boeren zijn cruciaal. Net als een eerlijke verloning voor de talloze inspanningen die boeren doen om zorg te dragen voor ecosystemen. Voor Rikolto is op een inclusieve manier zaken doen dus meer dan ooit belangrijk.”
- Chris Claes, Directeur Rikolto International

We hebben in onze nieuwe programmacyclus 10 richtlijnen uitgewerkt voor onze interventies. Deze moeten bijdragen tot een beter begrip van de verschillende vormen die regeneratieve landbouw kan aannemen:

Good Food for Cities

Hoewel steden maar 3% van de totale aardoppervlakte uitmaken, wordt tot zo’n 70% van al ons voedsel er geconsumeerd, zelfs in landen met veel plattelandsbewoners. Tegen 2050 zal dat aantal naar schatting 80% zijn. Tegelijk bevindt 60% van de geïrrigeerde landbouwgrond en 35% van de landbouwgrond die geïrrigeerd wordt met regenval, zich binnen een straal van 20 km van de stadsagglomeraties.

In dit programma wil Rikolto collectieve actie aanmoedigen onder stakeholders van lokale voedselsystemen. Zo maken we van stedelijke voedselomgevingen, en dus ook van hun bevoorradingsketens, een kracht voor gezonde, duurzame en voedzame eetgewoonten voor iedereen.

Voedsellandschappen rond steden staan erg onder druk door klimaatverandering, niet-duurzame productiemodellen en de toenemende vraag naar landbouwgronden. Onze acties richten zich eerst en vooral op het behoud van voedsellandschappen. We stellen een actieplan op met alle partners en volgen de uitvoering nauwgezet op.

We moedigen regeneratieve landbouwpraktijken bovendien aan door inclusieve verdienmodellen aan te moedigen tussen producenten en kopers. Die modellen belonen de toepassing van regeneratieve praktijken. Daarnaast willen we zorgen voor meer landbouw in en rond steden om het hitte-eilandeffect er naar beneden te brengen.

Een van de partners van Rikolto in Indonesië, Pasar Rakyat, is daar een heel concreet voorbeeld van. Regeneratieve landbouwpraktijken maken immers een groot deel uit van hun werk: ze leren boeren hoe ze organische meststoffen kunnen maken voor hun rijstvelden met grondstoffen uit de omgeving – een goed alternatief voor de dure kunstmest en pesticiden. In 2022 introduceerden 363 boeren in Solo, Denpasar, Depok en Bandug via onze samenwerking de principes van regeneratieve landbouw en Participatieve GarantieSystemen (PGS) om de toepassing te controleren. Ongeveer 67 hectare grond werd er vervolgens ingericht volgens een regeneratief landbouwmodel.

Duurzame cacao en koffie

Meer dan 50 miljoen mensen halen hun inkomsten uit cacao en koffie. Toch krijgen deze wereldwijde grondstoffen te maken met tal van uitdagingen die hun potentiële bijdrage aan duurzame voedselsystemen ondermijnen. Denk maar aan lage inkomens, genderongelijkheid, afnemende productiviteit en ontbossing.

In dit programma moedigt Rikolto de invoering van boslandbouwsystemen aan. We willen zo de diversificatie verhogen, het beheer van de grond verbeteren, de veerkracht vergroten van cacao- en koffieboerderijen tegen natuurrampen en kleine boeren van extra inkomen voorzien.

Deze vorm van ‘mengteelt’ (intercropping) verhoogt ook de biodiversiteit van het gebied en helpt de effecten van ontbossing te verzachten. We hebben bovendien gewerkt aan de toepassing van geïntegreerde gewasbescherming en betalingen voor ecosysteemdiensten (Payment for Ecosystem Services), met name voor de opslag van CO₂.

In Peru hebben we onderzocht hoe we de ecologische voetafdruk van de koffieteelt kunnen berekenen. De boerenorganisaties Prosperidad de Chirinos, APROCASSI en CAC Pangoa kregen via levenscyclusanalyse inzicht in de ecologische voetafdruk van koffie en cacao. Dat heeft geleid tot allerlei maatregelen en een betere opslag van CO₂, wat de boslandbouwsystemen alleen maar sterker maakt. Bovendien heeft die productdiversificatie bijgedragen aan de voedselzekerheid van meer dan 1.800 gezinnen (via de aanplant van moestuinen), evenals de aanplant van zo’n 2.000 fruitbomen(avocado en banaan). Zo wisten de boeren ook tijdens de COVID-19-pandemie het hoofd boven water te houden.

In ons duurzame rijstprogramma

Bijna de helft van de wereldbevolking eet dagelijks rijst. Het is bovendien het gewas dat het hardst te lijden heeft onder klimaatverandering, maar tegelijk ook een enorme ecologische voetafdruk heeft. Om de productiviteit op een duurzame manier naar boven te brengen, moedigen we het gebruik van de SRP-norm (Sustainable Rice Platform) aan.

In dit programma werken we actief samen met boeren om regeneratieve landbouwpraktijken te verspreiden, zoals het gebruik van lokale organische meststoffen, compost en bio-pesticiden, het toepassen van mengteelt en selectief oogsten, methoden voor erosiebestrijding en bodemherstel en verbeterde irrigatietechnieken. Daarnaast helpen we boeren om verbeterde zaden te produceren die beter bestand zijn tegen klimaatverandering, om klimaatvriendelijke verwerkingstechnieken te gebruiken om de ongepelde rijst te verwerken tot voedzame rijst van hoge kwaliteit. Bijvoorbeeld door rijst voor te stomen (parboiling) of rijst te verrijken met vitamines en micronutriënten.

‍