Een probleem komt nooit alleen. Dat geldt zeker voor de oorzaken van de wereldwijde voedselcrisis. Naast Vladimir Poetin zitten onder meer Covid-19, de catastrofale oogst in China en de droogte in India op de beklaagdenbank. De prijs van voedingsgrondstoffen piekte fors om vervolgens als Icarus weer uit de hemel te vallen. Probleem van de baan? Niet helemaal.
Rusland en Oekraïne staan garant voor 30% van de wereldwijde export van tarwe, maar door de oorlog is de export grotendeels aan banden gelegd en gaan de prijzen door het dak. Niet enkel tarwe vormt een probleem. Rusland en Oekraïne exporteren gigantische hoeveelheden ingrediënten zoals gerst, zonnebloempitten en maïs die de basis vormen voor heel wat voedsel dat wij op ons bord krijgen. Maar liefst één op acht geconsumeerde calorieën in de wereld komt uit Rusland en Oekraïne. Daarboven is Rusland één van de grootste exporteurs van kunstmeststoffen.
Deze prijsstijging laat zich zeker voelen in Belgische en Europese huishoudens. Toch blijft de schade beperkt. Het gemiddeld Belgisch gezin spendeerde in 2022 van elke 100 euro die het uitgaf, zo'n 16 euro aan voeding. In 2022 zal dat richting 20 euro gaan.
In opkomende economieën zoals China, India en Brazilië spendeert men makkelijk 25% van het totale huishoudbudget aan voeding. In de Sub-Sahara gaat dit gemiddeld tot zo'n 40%. Een stijging van de basisgrondstoffen voor voeding, duwt zo heel wat mensen de hongersnood in.
De schade en het leed van de oorlog in Oekraïne is daardoor ver buiten Europe voelbaar. Uit cijfers van het VN-Wereldvoedselprogramma blijkt een wereldwijde stijging van hongersnood in de wereld. Momenteel zijn er zo'n 345 miljoen mensen uit 82 landen die acuut honger lijden. Dat is 30 keer de bevolking van België. Zo'n twee jaar geleden waren dat er nog 'slechts' 145 miljoen.
Vorige week liet het hoofd van de Russische staatszender weten dat het Kremlin "alle hoop op een hongersnood" gezet heeft om de oorlog te winnen. Het inzetten van hongersnood als oorlogswapen is sinds 2018 officieel erkend als een oorlogsmisdrijf.
Voor Chris Claes, directeur van Rikolto International, legt deze crisis de vinger op een wonde die er al langer was: We zijn te afhankelijk geworden van de import van kunstmest.
"Een bijwerking van deze hele crisis is dat het gebruik van kunstmest deels aan banden gelegd is. Een belangrijk deel van deze kunstmest wordt geïmporteerd vanuit Rusland, vooral naar Afrika. We zijn er te afhankelijk van geworden. Door die fikse prijsstijging kunnen boeren het vaak niet meer betalen. Ze moeten teruggrijpen naar andere manieren om hun bodemvruchtbaarheid op peil te houden.", aldus Chris Claes. "Als we dat goed aanpakken, kan dat passen in de puzzel die we moeten leggen op vlak van biodiversiteit en klimaat."
De directeur van Rikolto International wijst er ook op dat de productiekosten in de landbouw zullen stijgen.
"De vraag is hoe de boeren hier mee zullen omgaan. Zullen de prijzen die ze krijgen voor hun producten de stijging van de productiekosten volgen? Voor Rikolto is het belangrijk dat we boeren ondersteunen in hun zoektocht naar gezonde en goede manieren om te produceren, met minder afhankelijkheid, zodat hun veerkracht en weerbaarheid groeit. Deze zoektocht kan alleen maar slagen als ze hun producten ook succesvol kunnen vermarkten aan een prijs die hen toelaat om fatsoenlijk te leven op te bouwen."
Op gebied van landbouw heeft het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) de Europese Unie geen windeieren gelegd. Dankzij dit beleid komt binnen de EU de beschikbaarheid van voedsel, dierenvoer en kunstmest niet in gevaar. De EU is overwegend zelfvoorzienend als het gaat om voedselproductie en verwacht dat de interne markt haar rol zal opnemen bij het opvangen van schokken, het waarborgen van voedselzekerheid voor EU-burgers en het garanderen van inkomststeun voor Europese boeren. Op gebied van fossiele brandstoffen, met name gas, blijven we wel meer afhankelijk van Rusland.
Landen met een economisch minder gunstige positie, zijn vaak wel afhankelijk van het buitenland voor hun landbouw en voedsel. "Rikolto zorgt voor een kader waarin boer en afnemer, minder afhankelijk wordt. Minder afhankelijk van import en beter beschermd tegen schokken van buitenaf."
Deze projecten zorgen voor nieuwe inzichten en leefbare oplossingen. Het project met de cacaoboeren in Ivoorkust is hier een uitstekend voorbeeld van,, maar ook het werk van ons team in DR Congo om de eigen rijstteelt op de kaart te zetten, is meer dan ooit relevant.
De prijzen op de markt voor voedingsgrondstoffen dalen de laatste weken weer. Dit is een gevolg van een aantal goede oogsten elders in de wereld. Het zag er eerst naar uit dat de grote spelers niet voldoende voedingsstoffen zouden produceren. Toch blijkt dat elders in de wereld er voldoende oogst en voorraad aanwezig is.
Dat de prijs op dit moment daalt is goed. We nemen even het voorbeeld van graan erbij. In het geval de prijs hoog blijft staan, zou dit leiden tot meer boeren die graan produceren om ze te verkopen aan een hogere prijs. Deze verhoogde productie zorgt ervoor dat het aanbod stijgt. De vraag zou niet evenredig volgen. Waarom niet? Door de recessie, dalende koopkracht en stijgende rente zijn bedrijven minder gretig om te investeren. Dit zou zorgen voor een overproductie van graan, waarna de prijs alsnog keldert. Een belangrijk neveneffect is dat andere graansoorten en gewassen niet meer geproduceerd worden. Dit zou voor een prijsstijging van deze laatste zorgen.
U begrijpt nu vast waarom een relatief snelle daling van de graanprijs (voedingsstoffen in het algemeen) even broodnodig was. Om in bovenstaande situatie een evenwicht te behouden, is diversificatie een oplossing. Dit vraagt wel weer extra inspanning van de boeren. Hoewel we niet meer spreken van een verdubbeling, blijven de prijzen wel nog steeds 24,6% hoger in vergelijking met vorig jaar.
Aan toekomstvoorspellingen wagen we ons. Maar het verleden leert wel enkekele even heldere als eenvoudige lessen: Bij oorlog is er nooit sprake van een echte winnaar. Vrede is beter voor de stabiliteit en welvaart. Werk maken van goed eten is in zo'n omgeving een stuk gemakkelijker is.
Vanzelfsprekend? Blijkbaar niet voor sommige leiders. Hoe dan ook: Wij gaan door om van goed eten een recht te maken, voor iedereen.
Blom, P. (2017). Wat op het spel staat: Vol. p. 95–99 en pp. 132–133 en 201 (1ste editie). De Bezige Bij.
Europese commissie. (z.d.). Doelstellingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Geraadpleegd op 23 juni 2022, van https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/key-policies/common-agricultural-policy/cap-glance_nl
Global Hunger Index. (2021). Global, Regional and National Trends. Geraadpleegd op 16 juni 2022, van https://www.globalhungerindex.org/trends.html
IFC. (z.d.). Understanding Inclusive Business. https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/Topics_Ext_Content/IFC_External_Corporate_Site/Inclusive+Business/Understanding+Inclusive+Business/
Mooijman, R. (2022, 23 juni). Recessievrees maakt olie, soja en ijzererts goedkoper. De Standaard, 2–3.
Oudman, T. (2022, 14 maart). Oekraïne is de graanschuur van de wereld – en dat weet Poetin maar al te goed. decorrespondent.nl. Geraadpleegd op 16 juni 2022, van https://decorrespondent.nl/13202/oekraine-is-de-graanschuur-van-de-wereld-en-dat-weet-poetin-maar-al-te-goed/1057736054760-2f7944cf
Sarotte, M. E. (2022). Not One Inch. Amsterdam University Press.
The Economist. (2022a, april). An emerging global food crisis. economist.com. Geraadpleegd op 15 juni 2022, van https://www.economist.com/films/2022/05/17/an-emerging-global-food-crisis
The Economist. (2022b, april 8). Russia’s invasion of Ukraine is causing record-high food prices. economist.com. Geraadpleegd op 15 juni 2022, van https://www.economist.com/graphic-detail/2022/04/08/russias-invasion-of-ukraine-is-causing-record-high-food-prices
The Economist. (2022c, mei). The coming food catastrophe.
Vlaamse Overheid. (z.d.). Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Vlaanderen - Departement Landbouw & Visserij. https://lv.vlaanderen.be/nl/beleid/landbouwbeleid-eu/gemeenschappelijk-landbouwbeleid-glb
World Food Programme. (z.d.). A hunger catastrophe - marching towards starvation. WFP.org. Geraadpleegd op 16 juni 2022, van https://www.wfp.org/hunger-catastrophe
.jpg)