Tot een decennium geleden werd Congolese koffie gezien als ongeveer de slechtste die je op de wereldmarkt kon vinden, schrijft Ivan Godfroid, voormalig directeur van Rikolto in DR Congo. Dat is ondertussen helemaal veranderd. In 2025 dringt Congo voor de allereerste keer door tot de top 5 van de beste koffies van Afrika.
Drink je wel eens koffie uit Congo? De kans dat ik vandaag een positief antwoord krijg op deze vraag is reëel. Op vele plaatsen worden tegenwoordig specialiteitskoffies uit Congo aangeboden, vooral uit de Kivu. Anderhalf decennium geleden was dat helemaal anders. Toen ik in 2010 aan mijn opdracht begon voor Rikolto in Oost-Congo, werd koffie uit dat land gezien als ongeveer de slechtste die je op de wereldmarkt kon vinden, en stond daarom ook steevast gequoteerd met een groot negatief prijsverschil ten opzichte van de richtprijs van de koffiebeurs. Eigenlijk was die koffie alleen maar te gebruiken in mengelingen (blends) die de slechte smaak wat konden afvlakken.
Met de hulp van gerenommeerd koffiedeskundige Andy Carlton hebben we dan een studie van de koffieketen ondernomen om te begrijpen hoe we de koffie van Congo terug op de wereldkaart zouden krijgen. De export van koffie uit Congo was teruggevallen van meer dan 130.000 ton in koffiejaar 85/86 naar amper 8000 ton in 10/11. De redenen daarvoor zijn veelvuldig en zowel van binnenlandse als buitenlandse oorsprong, maar onze kernvraag was: wat moet er gebeuren om de koffieketen leefbaar te maken voor de naar schatting 120.000 gezinnen van koffieboeren in Oost-Congo?
Het antwoord op die vraag was simpel: boeren moeten leren hoe de kwaliteit van hun product door de consument beloond wordt met een betere prijs, en dus moesten ze zich bekwamen in hoe kwaliteitskoffie wordt geproduceerd. In die tijd bestond er in Congo evenwel maar één prijs voor koffie, omdat alle Congo-koffie toen ronduit slecht was. Zelfs wie kwaliteitsinspanningen zou hebben gedaan, zou er toen geen afnemer voor hebben kunnen vinden, hij zou dezelfde lage prijs hebben gekregen als wie zijn koffie in het stof aan de straatkant te drogen legde. En dus werd kwaliteit totaal verwaarloosd.
De uitdaging voor Rikolto bestond erin een nieuw marktmechanisme te creëren dat kwaliteit wél beloont en daar dan de juiste commerciële partners voor te zoeken die de duurzaamheid ervan zouden helpen verzekeren. Zo kunnen de boeren in de praktijk ondervinden hoe die nieuwe markt werkt, en kan Rikolto zichzelf geleidelijk overbodig maken.
Coöperatieve bedrijven werden de draaischijven van dat mechanisme. Door hun schaarse middelen te bundelen werden koffieboeren aandeelhouder en dus mede-eigenaar van hun coöperaties en Rikolto bood een hefboommechanisme aan dat hun inzet verdubbelde, om sneller vooruit te komen. Met dat geld bouwden ze zelf microwasstations waar met eenvoudige maar doeltreffende methodes koffiebessen machinaal werden ontpulpt, en dan gefermenteerd, gewassen, gedroogd en verscheept. En het resultaat was naar verwachting! Kawa Kabuya was de pionier die als eerste in Congo de nationale kwaliteitswedstrijd won van AFCA, de Afrikaanse vereniging van kwaliteitskoffie. Zes coöperaties met elk gemiddeld 2500 leden zagen het levenslicht binnen het Rikoltoprogramma. Een nieuw koffietijdperk begon.
Tien jaar later schrijft Kawa Kabuya weer geschiedenis: in maart 2025 dringt Congo voor de allereerste keer door tot de top 5 van de beste koffies van Afrika in de regionale AFCA-wedstrijd Taste of Harvest. De laureatenlijst is van oudsher gedomineerd door Ethiopië, de bakermat van de arabica koffie. Kawa Kabuya prijkt er dit jaar op de vierde plaats met een score van 88,25 punten, amper een kwart punt verwijderd van de grote winnaar. Een heuse doorbraak voor Congolese koffie.
Dat klinkt als een fantastische stap vooruit en een zegen voor de verkoopcijfers van de coöperatie, maar is dat ook zo? Helaas, in Congo is niets ooit eenvoudig en eenduidig. Shakes Sivasingana, directeur van Kawa Kabuya zet de problemen op een rij.
Van het 50-tal microwasstations die de coöperatie in de loop der jaren heeft gebouwd is vandaag slechts de helft actief. De reden daarvoor is dat de M23-rebellen een groot deel van Noord-Kivu hebben veroverd, en in de bezette gebieden is het nu onmogelijk om reguliere contacten te onderhouden met de microwasstations. Het is dus moeilijk geworden om de koffie op te volgen en te voorkomen dat die naar Oeganda wordt gesmokkeld. Ondanks de moeilijkheden spelen coöperaties zoals Kawa Kabuya een cruciale rol bij het veiligstellen van markttoegang voor boeren en het behoud van de integriteit van de toeleveringsketen.
Een lichtpuntje is dan weer dat vier microwasstations die in een andere regio liggen die onlangs door rebellen is verlaten, weer operationeel zijn geworden. Kawa Kabuya en Rikolto, met de steun van IFAD (het Internationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling), hebben hen snel kunnen voorzien van nieuwe koffiepulpmachines zodat ze weer volwaardig deelnemen aan het succes van de coöperatie en weer kunnen genieten van de hoogste prijs (20% hoger dan wat niet-leden betaald krijgen van lokale koffiekopers). Daarvoor had de coöperatie ook al een erg gewaardeerde inzameling gedaan van kleding en keukengerief voor alle leden wiens huis door de rebellen in brand was gestoken.
De onveiligheid maakt echter het vernieuwen van certificaties erg moeilijk. Fairtrade heeft zich al in 2022 teruggetrokken uit Oost-Congo omdat ze hun inspecteurs niet in gevaar willen brengen. Tijdelijke certificatie met verificatie vanop afstand werd wel uitgetest, maar opgegeven, zonder alternatief. Een paar jaar later hebben ook Ecocert en Africert om dezelfde reden de biologische certificatie in de regio stopgezet. Voor een coöperatie is een dubbele certificatie Fairtrade/bio nochtans van levensbelang.
Fairtrade probeert nu een nieuwe standaard voor conflictgebieden te ontwikkelen tegen uiterlijk 2026, die met meer oog voor lokale ondersteuning zal worden uitgewerkt. Tot zolang blijven nieuwe certificaties onmogelijk. Met CERES in Kenya lopen sinds kort onderhandelingen. Zij zouden moedig genoeg zijn om de bio-certificatie in Congo over te nemen. Want die bio-certificatie wordt nu gekoppeld aan de nieuwe regelgeving van de Europese Unie (EUDR), die harde bewijzen wil dat koffie (en andere importproducten) uit regio’s komen waar geen ontbossing heeft plaatsgevonden na 2020. Daarom moeten alle koffievelden worden gegeolokaliseerd met GPS.
Kawa Kabuya heeft daarin al goede vorderingen kunnen maken: 1800 velden staan al op kaart, de resterende 700 zijn nog onbereikbaar omwille van de bezetting door de M23-rebellen. Zonder hun coöperatie zouden alle kleine boeren hun toegang tot de Europese markt verliezen. Nu worden ze goed geïnformeerd en maken ze zich klaar om tijdig aan alle voorwaarden te voldoen om ook na 2025 nog te kunnen blijven koffie uitvoeren naar de Europese Unie.
Toegang tot krediet, een superbelangrijke voorwaarde om koffie te kunnen opkopen van de leden, lijdt onder de verhoogde risicoperceptie van kredietverschaffers. Zo heeft Incofin zich helemaal teruggetrokken uit Oost-Congo nadat een aantal leningen niet werden terugbetaald. Tot grote spijt van Shakes, want Kawa Kabuya had zijn lening aan Incofin wél integraal terugbetaald, maar verliest nu toch ook deze financiële zuurstofbel op het moment dat ze het meest nodig is.
En dan is er het probleem van het slag opkopers dat door gebrek aan liquiditeiten de uitbetaling aan de coöperatie conditioneren door de doorverkoop van de koffie aan hun eindklanten. Daar kunnen al gauw verschillende maanden overheen gaan. Dan moet de coöperatie de terugbetaling van de lening uitstellen en wordt de termijn waarop de interest wordt berekend die de coöperatie moet ophoesten nodeloos verlengd, worden boetes geactiveerd voor laattijdigheid en kalft haar winstmarge verder af.
‘Rikolto moet ons blijven helpen’, dringt Shakes aan, ‘om meer verschillende kopers te vinden om onze risico’s te spreiden, maar ook om garanties te verwerven dat de betaling wel degelijk meteen na uitvoer gebeurt, om de coöperatie niet vast te rijden in een schuldenmoeras en de flow van de uitvoer niet te doen stremmen. Ook zouden we graag willen dat Rikolto de vroegere toppartners van Kawa Kabuya weer aanhaalt. Tegenwoordig missen we stevige lange termijnpartners zoals zij vroeger voor ons zijn geweest.’
‘We geven het toe, we hebben de voorbije jaren onverwachte problemen gekend met kwaliteit. Versnelde veroudering van de koffie tussen oogsten en uitvoeren, zo heet het fenomeen dat we in de hele regio nooit eerder hadden gezien. Het koffiestaal dat we opstuurden werd door de koper goed bevonden, waarop hij het licht op groen zette voor uitvoer van de hele container, maar na aankomst twee maanden later bleek die koffie dan plots ronduit slecht en onverkoopbaar te zijn geworden tijdens de reis. Wat tot enorme verliezen leidde.’
Rikolto heeft ons geholpen om te onderzoeken wat er fout was gegaan. We hebben er een nieuw begrip aan overgehouden: wateractiviteit, en ook een nieuw toestel om die wateractiviteit te meten. Twee koffies met eenzelfde watergehalte, maar de ene met een hoge en de andere met een lage wateractiviteit, zullen zich heel anders gedragen. Die ene zal heel snel verouderen en al zijn aroma’s verliezen, terwijl de andere tot twee jaar goed blijft.’
‘Nu weten we dat, en we hebben ook onze droogtechnieken aangepast om ervoor te zorgen dat vochtgehalte én wateractiviteit voortaan beiden OK zijn: niet té snel drogen, want dan wordt water ingesloten door verharding van de buitenlaag van de koffieboon, maar ook niet te traag, want dan kunnen bacteriën zich alsnog ontwikkelen. De kwaliteitsproblemen uit het verleden zijn nu dus volledig van de baan. Ik hoop daarom dat we hen nu zullen terugwinnen als trouwe kopers.’
‘Hoe meer afnemers we hebben, hoe meer boeren we kunnen helpen om in te schuiven in een professionele koffieketen die kwaliteitsinspanningen beloont. En met de steun van Rikolto leggen we ons nu ook toe op een diversificatie van de teelt en van onze leden, zodat er tussen de struiken op de koffievelden ook voedingsgewassen worden geteeld, voor eigen gebruik en voor de lokale verkoop. Zo begrijpen jongeren dat boeren wel degelijk een eervol en leefbaar beroep is en zien ze weer een toekomst. En we dragen bij tot verbeterde voedselzekerheid.’
‘Ondanks alle moeilijkheden is Kawa Kabuya kunnen uitgroeien tot dé referentie voor koffie-coöperaties in de regio, met de beste prijs voor de boeren, de beste kwaliteit voor de kopers en transparant democratisch bestuur. Hoeveel beter zouden we het dan niet hebben als onze velden en wegen veilig zouden worden en steeds meer mensen overal ter wereld onze fijne koffie drinken?’
Een langere versie van dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door Ivan Godfroid op zijn persoonlijke blog voor het Belgische MO* magazine. Lees het volledige artikel...
.png)
