De internationale koffiemarkten zijn in volle beweging. Europese wetgeving tegen ontbossing, doet de vraag naar “koolstofneutrale koffie” stijgen. In de noordelijke regio van Peru nemen ze het voortouw met initiatieven om koffie te produceren met een kleinere ecologische voetafdruk. Het telen van koffie in agroforestry-systemen, het behoud van biodiversiteit en het behoud van bossen staan daarbij centraal. Zo creëren nieuwe samenwerkingen meer inkomstenmogelijkheden voor producenten.
Aan het eind van de jaren 1990 werden in de regio Cajamarca bosbomen zoals laurier, dennen en eucalyptus geplant voor een verscheidenheid aan toepassingen, van woningbouw tot brandhout.
Koffieboer Luis Villegas García (45) heeft nooit kennis gemaakt met de inheemse bomen die overvloedig aanwezig zijn in het onderste en middelste deel van de provincie San Ignacio, in de regio Cajamarca, waar hij meer dan vier decennia geleden werd geboren.
"Toen ik een kind was, vertelde mijn grootvader me altijd over het bos, met zijn michino's en acerillos, twee soorten die inheems zijn in het gebied. Maar tegen de tijd dat ik opgroeide, waren er nog maar weinig exemplaren over. Alles werd gekapt voor de landbouw. De willekeurige houtkap leidde tot het verdwijnen van herten, añujes, pekari's en vogels, beroofd van hun leefgebied", herinnert Luis zich.
Aan het eind van de jaren 1990 werden bosbomen zoals laurier, dennen en eucalyptus in het gebied geplant voor voor diverse toepassingen, van huizenbouw tot brandhout. "Het planten van bomen was onze manier om te zorgen voor een continue aanvoer van hout", zegt Luis, die nu dezelfde bomen gebruikt om de koffieplanten op zijn boerderij te beschermen.
"Koffie moet worden verbouwd in agroforestry-systemen. Dit zorgt ervoor dat ik een bijdrage kan leveren aan het milieu en mijn ecologische voetafdruk kan verkleinen, want op mijn boerderij leggen we CO₂ vast dankzij de aanwezigheid van bomen", legt de koffieboer uit.
Zijn visie en engagement werden versterkt door initiatieven onder leiding van Rikolto die de voorbije drie jaar steun kregen van de provincie Vlaams-Brabant, het Vlaams Internationaal Klimaatactieprogramma en het Amerikaans-Nederlandse bedrijf JDE Peet's.
Wereldwijd is er een trend richting duurzame koffie, waarbij ontbossing gebannen wordt en intelligente agroforestry-systemen niet alleen bossen beschermen, maar ook de ecologische voetafdruk terugdringen die gepaard gaat met koffieproductie.
Armando Inga, facilitator van het Cajamarca Coffee Multi-Stakeholder Platform (PMACC: "Met de effecten van klimaatverandering en de toename van CO₂ in de atmosfeer zijn er kansen voor Cajamarca's koffie. De buitenlandse markt waardeert koffies die verantwoord zijn en die de CO₂-uitstoot beperken of verminderen, daarom zijn er de laatste tijd initiatieven ontstaan om Cajamarca-koffie koolstofneutraal te maken."
In de afgelopen drie jaar was Rikolto betrokken bij een aantal van deze initiatieven, zoals het meten van de ecologische voetafdruk van koffie. Dat is het startpunt om de impact te vatten die deze sector heeft op het milieu. Deze data maakt het gemakkelijker om beslissingen te nemen en de nodige aanpassingen in landbouwpraktijken door te voeren om de sector koolstofneutraal te maken. Dat gebeurde binnen het Coffee & Climate-project, dat van 2021 tot 2022 liep met steun van de provincie Vlaams-Brabant.
Producent Luis Villegas maakte deel uit van de eerste fase om de ecologische voetafdruk van koffie te meten. "Tussen augustus 2021 en september 2022 kregen we als partner van de coöperatie Unicafec technici op bezoek die informatie over onze boerderijen verzamelden om onze ecologische voetafdruk te meten en te bepalen waar onze activiteit de meeste vervuiling veroorzaakte", herinnert Luis zich.
Dit gebeurde met een levenscyclusanalayse (LCA) van koffie op de boerderij. Het landbouwkundig beheer van de plantages werd binnenste buiten gekeerd. Dit betekent dat je moet begrijpen hoe het gewas wordt bemest en geïrrigeerd, hoe er gesnoeid wordt, hoe ongedierte wordt bestreden en welke natuurlijke hulpbronnen worden verbruikt. "We bestuderen de emissies, het vaste afval en het afvalwater dat is geproduceerd tegen de tijd dat de bonen worden geoogst", legt Isabel Quispe uit, een industrieel ingenieur, onderzoeker en professor aan de Pontificia Universidad Católica del Perú (PUCP) die het onderzoek naar het meten van de koolstofvoetafdruk leidde. In dit geval werd de productie van biologische groene koffie in overweging genomen, aangezien er daarbij geen emissies zijn van landbouwchemicaliën.
Verdere resultaten werden verspreid via uitwisselingen en workshops dankzij het project Meer koffie en minder CO2 (COCO2), gefinancierd door het Vlaams Klimaatactieprogramma van 2022 tot 2023. De meest kritieke punten met de hoogste milieu-impact bij de koffieproductie bleken voornamelijk in de zogenaamde natte molen te zitten, waar het verpulveren plaatsvindt. Dit komt vooral door het waterverbruik en de productie van koffiepulp. Dit laatste is een vorm van organisch afval dat de broeikasgassen methaan en CO2 uitstoot wanneer het ontbindt. Geschat wordt dat 70-80% van de ecologische voetafdruk van koffie wordt gegenereerd in de natte molen.
Naar aanleiding van deze resultaten werd koffietelers aangeraden om koffiepulp te gebruiken bij de productie van organische mest om afbraak in het milieu te voorkomen, en om honingwater (het afvalwater dat wordt geproduceerd door het pulp- en wasproces) te behandelen door het in de waterputten te filteren. In 2022 waren deze en andere milieuvriendelijke praktijken gecommuniceerd aan 300 producenten van drie coöperaties in Cajamarca (La Prosperidad de Chirinos, Aprocassi en Unicafec).
Sinds 2023 worden er meer goede landbouwpraktijken (GAP's), zoals agroforestry-systemen, overgenomen door andere boeren in de regio. Dit gebeurt met behulp van technologische tools die zijn gepromoot dankzij het COCO2-project, dat beleid en praktijken voor klimaatadaptatie en -mitigatie heeft bevorderd in de koffiesector in Ecuador en Peru.
In 2022 leerden meer dan 300 producenten van drie coöperaties in Cajamarca (La Prosperidad de Chirinos, Aprocassi en Unicafec) hoe ze koffiepulp kunnen gebruiken om organische mest te produceren en andere milieuvriendelijke praktijken kunnen toepassen.
In Cajamarca gebruikte het initiatief bewijs over koolstofvastlegging om technici en producenten op te leiden en te certificeren in Goede Lanbdouwpraktijken, levenscyclusanalyse en duurzame agroforestry-productiesystemen. Het gebruik van PromPerú’s Calcafé is daarbij vandaag een referentie-instrument voor het berekenen van de ecologische voetafdruk van koffie in koffieorganisaties in zeven regio's (Cajamarca, Cusco, Junín, San Martín, Puno, Apurímac en Huánuco). Volgens Jorge Barrientos Salinas, een specialist bij de afdeling Duurzame Handel van Promperu, is dit soort instrumenten essentieel om te evolueren naar koolstofneutrale markten binnen de nieuwe wetgeving van de Europese Unie om ontbossing tegen te gaan.
De onderzoeksinspanningen van COCO2 werden in Ecuador geleid door de Escuela Politécnica del Litoral (ESPOL). Gebaseerd op de ervaring in Cajamarca en met de steun van de PUCP uit Peru, voerden ze een vooronderzoek uit naar de koolstofvoetafdruk. Ze maakten gebruik van milieu-impactmethodologieën en evalueerden de resultaten. Daarnaast werden veldtechnici en producenten getraind om de ecologische voetafdruk van koffie op plantages in Zamora Chinchipe, Ecuador, te berekenen.
Rikolto en haar partners stimuleren strategieën en beleid dat Peru en Ecuador in staat zal stellen om te voldoen aan de wetgeving die binnenkort in de Europese Unie van kracht worden. In Ecuador werkt Rikolto al aan deze nieuwe koers met het CREA-project.
"Enerzijds is er regelgeving die koolstofneutraliteit in de koffiesector vooropstelt. Daarnaast is er de Europese Green Deal en de Europese klimaatwet, die tot doel heeft het continent in 2050 klimaatneutraal te maken. Dan is er ook nog de nieuwe EU-verordening inzake ontbossing (EUDR) in de sectoren van vee, cacao, koffie, palmolie, soja, rubber en hout", legt Napoleón Molina van Rikolto uit.
Het is nu cruciaal dat koffieproducerende landen actie ondernemen om hun markten veilig te stellen. Maar om aan deze regelgeving te voldoen, zijn tools en training nodig die kleinschalige producenten zich niet kunnen veroorloven, aldus Napoleón. Het vereist ook een institutioneel kader. Traditionele problemen, zoals toegang tot financiering, technische bijstand en klimaatslimme praktijken die ontbossing voorkomen, moeten evengoed aangepakt worden.
"Een van de onderliggende oorzaken van ontbossing, is de lage productiviteit van het land. Boeren hebben niet genoeg geld om te investeren in betere methoden om meer koffie te telen op hetzelfde stuk land. Dan is de makkelijke oplossing uitbreiden naar bossen of beschermde gebieden. Als boeren geen fatsoenlijk inkomen verdienen, kunnen ze de bossen niet beschermen."
Dit is een complexe onderneming, maar de eerste stappen worden al gezet. "De industrie moet meer verantwoordelijkheid nemen in de landen waar we de meeste grondstoffen kopen; in ons geval zijn we geïnteresseerd in het versterken van lokale capaciteiten door platforms op te zetten waar alle koffie-actoren kunnen samenkomen en gezamenlijke initiatieven kunnen genereren om de productiviteit, kwaliteit en duurzaamheid te verbeteren", zegt Gina Canales, Green Coffee Sustainability Manager voor Latijns-Amerika bij JDE Peet's.
JDE Peet's is de grootste koffie-importeur in Europa en koopt koffie in uit 135 landen, waaronder Peru, waar ze partner zijn van Rikolto en de acties van PMACC medefinancieren. Zij investeren tussen 2024 en 2027 mee in praktijken om de ecologische voetafdruk te verkleinen.
Cajamarca is begonnen dat pad hand in hand uit te stippelen, hand in hand met producenten als Luis Villegas. Zij rekenen erop dat hun inspanningen om hun bossen te behouden zullen worden gecompenseerd. In de tussentijd wordt de laatste hand gelegd aan de details van een roadmap die Cajamarca de komende twee klaarstoomt voor de eerste proefexport van koolstofneutrale koffie.
De nieuwe regelgeving van de Europese Unie leidde aanvankelijk tot grote bezorgdheid bij producenten in Peru. Deze context biedt echter een opportuniteit om bewustwording te stimuleren en het politieke debat te voeren over historische eisen zoals rechten op landgebruik.
Redactie: Natalia Palomino - Communicatiemedewerker voor Latijns-Amerika, Rikolto. | Vertaling: Iman Weis (stagiaire communicatie)
Met de steun van de Vlaamse overheid:
.jpg)