Duurzame voedsellandschappen

Wat staat er op het spel?

De steeds toenemende vraag naar natuurlijke hulpbronnen als gevolg van bevolkingsgroei en economische groei, leidt  tot uitputting van hulpbronnen en aantasting van het milieu. Allerlei producten die gebruikt worden in de landbouw zoals chemische meststoffen en pesticiden brengen de gezondheid van de bodem, de waterkwaliteit en de biodiversiteit in gevaar.

Groeiende verstedelijking en de groeiende vraag naar landbouwgrond, tasten miljoenen hectaren bos aan. Bossen spelen nochtans een sleutelrol bij onze voedselvoorziening, de waterkringlopen en het behoud van biodiversiteit. De klimaatverandering maakt dat nog een pak lastiger. Onze voedselsystemen dragen immers voor 21 à 37% bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen (IPCC,2019). Inspanningen om klimaatverandering aan te pakken zijn vaak beperkt tot één bepaald type landgebruik en worden uitgevoerd door één bepaalde overheidsdienst, die zich vaak dan ook focust op maar één aandachtsgebied zonder rekening te houden met het grotere geheel.

Bossen, waterlopen en landbouwvelden bestaan niet op zichzelf. Ze zijn met elkaar verbonden. Daardoor maken boeren, inheemse volkeren en de samenleving ook geen gebruik van slechts één van deze landtypes. Toch werken het huidige beleid en de regelgeving in gefragmenteerde domeinen. Daardoor is er weinig ruimte voor onderhandelingen, samenwerkingen en/of compromissen tussen verschillende, soms concurrerende belangen.

Het ene type landgebruik (bv. landbouw en bosbouw) kan ingrijpende gevolgen hebben voor andere grondstoffen (bv. water en bodem) of menselijke bewoning. Daarom is er een meer holistische aanpak nodig om sectoren en stakeholders op verschillende niveaus samen te brengen, concurrerende doelstellingen te verenigen om zo rechtvaardige en inclusieve ontwikkeling te bereiken.

Om deze uitdagingen aan te gaan, hanteert Rikolto in haar programma’s de ILM-aanpak (Integrated Landscape Management) van EcoAgriculture Partners.

Wat bedoelen we met ‘landschap’?

Een landschap is een complex sociaalecologisch systeem dat verschillende types landgebruik omvat, zoals landbouw, bosbouw, behoud van biodiversiteit en steden.

De grenzen van een landschap worden niet simpelweg afgebakend door de natuurlijke kenmerken of het landgebruik. Ze moeten worden vastgesteld door alle betrokkenen die het landschap gebruiken. Grenzen kunnen overeenkomen met natuurlijke grenzen, of een combinatie zijn van natuurlijke grenzen, afzonderlijke landschapskenmerken (heuvels, valleien …) sociaal afgebakende gebieden (zoals inheemse gebieden) en/of juridische en administratieve grenzen.

De Integrated Landscape Management-aanpak (ILM) is op bovenstaande ideeën gebaseerd. Het is een benadering van landschapsbeheer waarbij meerdere stakeholders betrokken zijn. Er wordt gestreefd naar compromissen en samenwerkingen tussen stakeholders die betrokken zijn bij een of meer natuurlijke hulpbronnen om zo tot een duurzaam landschap te komen.

Onze strategie

Rikolto maakte voor het eerst gebruik van de ILM-aanpak in haar Good Food for Cities-programma in Nicaragua, rond het Apanásmeer. Dat bleek goed te werken om verschillende boerenorganisaties met een gelijkaardige achtergrond te bereiken en ze samen te brengen rond een gemeenschappelijke visie.

In onze nieuwe programmacyclus passen we voortaan ook in andere programma’s een landschapsbenadering toe. Soms passen we de ILM-aanpak zelf toe, andere keren proberen we dan weer verschillende stakeholders samen te brengen die in hetzelfde landschap werken. Zo kunnen we gezamenlijke uitdagingen aanpakken.

De wereldwijde strategie van Rikolto steunt op drie pijlers: duurzame productie, marktinclusie en een stimulerende omgeving.

Als onderdeel van de strategie ‘duurzame productie’ moedigt Rikolto een multi-stakeholder proces aan binnen het landschap voor een beter begrip en collectieve actie. Dat hangt uiteraard steeds af van de specifieke uitdagingen en kansen binnen het landschap. Als facilitator of projectleider werkt Rikolto samen met tal van boerenorganisaties, onderzoeksinstellingen, het maatschappelijk middenveld en privébedrijven in het landschap. Samen ontwerpen, ontwikkelen en lanceren we zo duurzame, regeneratieve en veerkrachtige landbouwproductiemodellen. Of het nu gaat om boslandbouw voor koffie of cacao, of regeneratieve landbouwpraktijken om groenten te verbouwen, ons doel is om ervoor te zorgen dat meer boeren in het voedsellandschap voordeel halen uit die landbouwmodellen. Daarom ondersteunen we boerenorganisaties ook om professioneler te worden. Dat helpt hen dan weer gemakkelijker toegang te krijgen tot markten en financiële middelen, wat leidt tot een hoger inkomen en veerkracht tegen klimaatverandering en andere crisissen.

In de pijler ‘inclusieve markten’ ontwikkelt Rikolto inclusievere bedrijfsmodellen. Zo worden duurzame productiemethoden en de levering van veilig voedsel een win-winsituatie voor iedereen in het voedsellandschap. We moedigen bijvoorbeeld inclusievere en duurzamere praktijken en verdienmodellen aan in verschillende platforms voor de commercialisering en distributie van voedsel uit het landschap. Dat gaat van beurzen, lokale markten en scholen tot handelsrelaties met grote nationale of internationale kopers.

In de derde pijler, tot slot, wil Rikolto een stimulerende omgeving creëren voor duurzame landbouwmodellen en inclusieve handelsrelaties. Dat doen we door participatief bestuur binnen het landschap te versterken. Daarom richten we mee ruimtes voor verschillende stakeholders in, documenteren en verspreiden we bewijs over de modellen om de opschaling ervan te bevorderen en versterken we het voedselbeleid op lokaal, nationaal en internationaal niveau.

In onze drie programma's

Good Food for Cities

In dit programma stimuleert Rikolto een landschapsaanpak voor productieve, economisch levensvatbare, duurzame en klimaatbestendige landbouwsystemen die gezond voedsel leveren aan bewoners in de stad en daarbuiten.

We moedigen multi-stakeholder platforms met belangrijke landschapsactoren aan voor een duurzaam beheer van voedsellandschappen. Op basis van een collectieve analyse van de risico’s en uitdagingen ondersteunen we stakeholders bij de ontwikkeling van een gezamenlijke visie op duurzaam beheer van het landschap. Meestal wordt er samen een actieplan ontwikkeld met het ontwerp en de testfase van verschillende initiatieven die daartoe bijdragen.

We betrekken ook bedrijven en overheden om stimulansen te creëren voor landschapsgebruikers om duurzamere praktijken toe te passen. Tot slot meten we de voordelen en documenteren we de processen om anderen te overtuigen om te investeren in de bescherming en het herstel van het landschap.

Duurzame en klimaatbestendige cacao en koffie

De druk op internationale markten neemt steeds toe en ook de klimaatverandering heeft een groeiende impact op de cacao- en koffieproductie. Daarom willen we in ons programma veerkrachtige gemeenschappen van cacao- en koffieboeren opbouwen. Eén van de uitdagingen is gebrekkige samenwerking tussen de publieke en de private sector, wat het lastig maakt om succesvolle initiatieven verder op te schalen.

Rikolto genereert kennis en gebruikt bewijs uit het veld om publieke en private actoren te verenigen rond beter beleid en bewezen strategieën, zodat beide sectoren hun concurrentievermogen kunnen verbeteren. Dat kan door multi-stakeholder processen aan te moedigen, zoals het Cocoa Sustainability Partnership (CSP) in Indonesië, SICACAO in Centraal-Amerika of het Cajamarca Coffee Platform in Peru. Of we passen een ILM-aanpak toe, zoals hier:

Duurzame rijstprogramma

Voedsellandschappen bevatten heel wat verschillende gewassen: rijst, groenten, koffie … Bij Rikolto zijn we ervan overtuigd dat het niet voldoende is om elk gewas afzonderlijk te bekijken. We kijken liever naar het grote geheel en gaan voor samenwerking tussen verschillende belangrijke landschapsactoren om zo tot een duurzaam landschap te komen.

Daarom kiezen we voor een geïntegreerde landschapsaanpak waarbij we synergie creëren tussen onze drie globale programma’s: cacao en koffie, Good Food for Cities en duurzame rijst.