In het project “Koolstofboeren” begeleiden Lidl, Boerenbond, Boerennatuur, Bodemkundige Dienst van België en Rikolto negen Belgische landbouwers om meer koolstof op te slaan in de bodem. Maar hoe meet je dat eigenlijk? Enter: de koolstofboekhouding. Mieke Verbeeck van de Bodemkundige Dienst België ging de voorbije maanden op bezoek bij de deelnemende boeren om zo’n koolstofboekhouding op te stellen.
"Met onze koolstofboekhouding gaan we inschatten hoeveel CO2 er in de bodem en eventueel in houtige biomassa kan vastgelegd worden”, legt Mieke Verbeeck uit. “Voor de landbouwbedrijven in het project gaan we dus kijken hoe het bodembeheer van het bedrijf zich vertaalt in CO2-uitstoot, maar ook hoeveel CO2 ze weer vastleggen in hun bodems.” De boekhouding focust enerzijds op organische koolstof en CO2, maar anderzijds ook op lachgas-emissies die gelinkt zijn aan het bodembeheer.
"In de bodem vindt voortdurend opbouw en afbouw van koolstof plaats”, legt Mieke Verbeeck uit. “We schatten de aanvoer van koolstof die plaatsvindt via de gewasresten van de hoofdteelt, de groenbedekkers en de bemesting", verduidelijkt Verbeeck. "Daarnaast nemen we CO2-emissies mee die gelinkt zijn aan de afbraak van koolstof en aan het gebruik van stikstofkunstmest en bekalking – een product dat boeren toevoegen om de zuurtegraad van de grond te verbeteren."
Lachgas, een krachtig broeikasgas, krijgt speciale aandacht. "Het komt vrij bij de afbraak van organische stof, bij bemesting, en bij het gebruik van stikstofkunstmest", zegt Verbeeck. "Door deze bronnen te monitoren, kunnen boeren gericht actie ondernemen."
De koolstofboekhouding wordt bijgehouden in een uitgebreide Excel-sheet. "We verzamelen jaarlijks data over het kunstmestgebruik, de geteelde gewassen, het percentage akkers met groenbedekkers, enzovoort."
De koolstofboekhouding stelt boeren in staat de impact van hun bodembeheer bij te sturen. "Ze kunnen veel beter inschatten wat bepaalde maatregelen echt opleveren", legt Verbeeck uit. “Lidl kan van hun kant inschatten welke maatregelen bij boeren de emissies in hun aanvoerketen het meest verminderen. Die kunnen ze dan ondersteunen bij de boeren die aan hen leveren.”
Waarom is meer koolstof opslaan in de bodem zo nodig? “Voor boeren betekent meer koolstof in de bodem een betere bodemkwaliteit wat onze bodems beter weerbaar tegen klimaatverandering zal maken”, licht Verbeeck toe. "Door grasklaver of vlinderbloemige groenbedekkers te telen, hebben boeren minder kunstmest nodig. Dit vermijdt niet alleen indirecte CO2- en directe lachgas-emissies, maar bespaart boeren ook kosten. Verder zorgen meer houtkanten, bloemenranden en bomen voor meer biodiversiteit.
Zoveel voordelen … Waarom worden deze praktijken dan niet standaard gebruikt? “De praktijk leert dat een landbouwer pas na vijf jaar de eerste voordelen begint te voelen van koolstofopbouw in de bodem”, zegt Jana Roels, consulent klimaat en verduurzaming bij Boerenbond. “Maar op korte termijn zit je met extra kosten, zoals de aankoop van groenbeddekkers en compost.” Bovendien duiken er nieuwe risico’s op. “Minder kunstmest aanbrengen is een kwestie van experimenteren. Als je niet goed geadviseerd wordt of pech hebt met het weer, kan je opbrengst sterk terugvallen. Ook akkerland omzetten in bloemenranden leidt tot minder opbrengst.”
Kortom, de omschakeling kan alleen lukken als de risico’s niet alleen door de boer gedragen worden en als de boer ook vergoed wordt voor het leveren van ecosysteemdiensten.
De koolstofboekhouding is daarbij een cruciaal instrument. Toch zijn er nog heel wat uitdagingen. "Om de hoeveelheid koolstof in te schatten die wordt opgebouwd in de bodem gebruiken we de huidig gekende inschattingen van koolstofinputs en -outputs", zegt Verbeeck. "Jammer genoeg zijn deze gegevens niet voor alle gewassen - en zeker niet voor combinaties van gewassen - beschikbaar. Hiervoor is nog bijkomend onderzoek nodig.”
Niettemin zullen de eerste resultaten in 2025 al heel wat nuttige lessen opleveren. Met de koolstofboekhouding zette het project een cruciale stap. “Nu beschikken landbouwers over een tool om de CO2-balans van hun bodem te verbeteren. En wat goed is voor de bodem, is goed voor de planeet, maar ook voor hun portemonnee. Hoe beter we koolstofopslag kunnen meten, hoe beter overheden en bedrijven als Lidl de landbouwers ervoor kunnen belonen. Zo maken we duurzame landbouw economisch aantrekkelijk."
Foto's: Boerenbond
.jpg)