‘Ik wil niet ongeweten bijdragen aan ontbossing of mensenrechtenschendingen.’ Dat is de boodschap van een deelnemer aan één van onze burgerpanels. De boodschap is gericht aan haar supermarkt. Die moet haar kunnen garanderen dat het eten in de winkelrekken vrij is van mensenrechtenschendingen. Dat zou de normaalste zaak van de wereld moeten zijn.
Helaas is het dat nog niet. Wereldwijd werken er meer dan 800 miljoen mensen in de landbouw en dat doen ze vaak in onrechtvaardige omstandigheden. In globale voedselketens zijn kleinschalige boeren en arbeiders regelmatig het slachtoffer mensenrechtenschendingen. Denk maar aan kinderarbeid, het gebrek aan een leefbaar inkomen, gevaarlijke werkomstandigheden of ongelijke machtsverhoudingen in handelsrelaties.
Bovendien vloeit uit de ene problematiek vaak een andere. Een cacaoboer in West-Afrika zonder een leefbaar inkomen zal sneller zijn kinderen opdragen om gratis werk te leveren op zijn boerderij in plaats van naar school te gaan. Die boer heeft ook onvoldoende kapitaal en tijd om te innoveren. In plaats van duurzame landbouwpraktijken aan te leren of zijn gewassen te diversifiëren, zal die kwetsbaarder zijn voor steeds extremere weersomstandigheden. Tot slot, doordat die boer geen gezonde onderneming kan uitbouwen, zal die ook steeds een zwakke positie blijven innemen tegenover andere actoren in de voedselketen. Dat maakt de vicieuze cirkel compleet.
Ook in Europa trekken boeren nog te vaak aan het kortste eind en zijn ze veeleer prijsnemers dan prijszetters. Door verregaande machtsconcentratie bij de retail en de voedingsindustrie belanden boeren in een zwakke onderhandelingspositie. En ja, ook in Europa werken (seizoens)arbeiders nog te vaak in schrijnende werkomstandigheden.
Waar boeren het startpunt vormen van onze voedselketens, zijn supermarkten vaak de laatste schakel. 85% van de voedingsboodschappen haalt de Belg uit de supermarkt, en meer dan 80% van de Belgische retailmarkt is in handen van slechts vijf spelers.
Ook in andere Europese landen en ook steeds vaker in niet-Westerse regio’s verbinden een handvol supermarktketens honderden voedingsproducenten met miljoenen mensen. Dat maakt van supermarkten invloedrijke spelers in ons voedselsysteem. Zij kunnen zelf eerlijke handelspraktijken toepassen, maar ze kunnen ook andere spelers in de voedselketen aanzetten om sociale en mensenrechten te respecteren.
Daarom zet Rikolto haar schouders onder Superlijst Sociaal. Met dit onderzoek kijken we naar de vijf grootste supermarkten in België: Aldi, Carrefour, Colruyt, Delhaize en Lidl. Welke engagementen gaan zij aan voor een eerlijker voedselsysteem? Welke beleids- en actieplannen hebben zij om die engagementen om te zetten in de praktijk? En hoe transparant zijn ze over de uitvoering en de resultaten van die plannen?
Met die drie kernvragen onderzoeken we hun beleid rond thema’s als mensenrechten, sociale rechten, eerlijke prijzen en gendergelijkheid. We gaan na wat de supermarkten doen en vergelijken hun resultaten. Niet om te ‘namen & shamen’, wel om na te gaan waar supermarkten beter kunnen doen, om drempels bloot te leggen en die weg te werken, om partnerschappen en inclusieve handelsrelaties te creëren…
Kortom: om snel samen stappen vooruit te zetten. Supermarkten hebben de hefbomen in handen om een wezenlijk verschil te maken. En dat verschil is broodnodig voor boeren en arbeiders wereldwijd. En dus ook voor burgers als jou en mij.
Eind juni maken we de resultaten van Superlijst Sociaal bekend. Wil jij als eerste op de hoogte zijn? Schrijf je hier in op onze mailinglijst.
Denktank Questionmark is initiatiefnemer van de Superlijst-onderzoeken en ontwikkelde de onderzoeksmethode van Superlijst Sociaal België. De methode is gebaseerd op het vroegere 'Behind The Barcode'-onderzoek van Oxfam, aangepast aan de werkwijze van Questionmark.
Superlijst Sociaal België 2024 wordt mogelijk gemaakt dankzij de financiële steun van Rikolto, DGD (de Belgische Ontwikkelingssamenwerking), de Vlaamse Overheid (Departement Landbouw en Visserij), De Nationale Loterij, Oxfam België en Fairtrade Belgium.
.jpg)