Als één van de meest geconsumeerde dranken geldt koffie, na olie, als het belangrijkste handelsgoed ter wereld. Toch wordt het voortbestaan van de sector bedreigd door klimaatverandering die druk legt op de productie en de boeren.
Milde temperaturen, een vochtig klimaat, rijke bodems: koffieplanten gedijen in heel specifieke omstandigheden. Een beetje te veel droogte, neerslag of zonlicht kunnen rampzalig zijn voor de kwaliteit en productie. Klimaatverandering bedreigt dan ook de toekomst van de wereldwijde sector. Tegenover een sputterend aanbod door wisselvallige oogsten, staat een stijgende wereldvraag naar koffie. Resultaat? Prijzen schieten de lucht in.
Toch is dat niet automatisch goed nieuws voor de koffieboeren. Kleinschalige boeren zien niet alleen de oogst achteruitgaan, ze hebben ook meer productiekosten, bijvoorbeeld door hogere loonkosten om klimaatresistente landbouwmethodes te kunnen toepassen.
Die overlevingsstrijd drijft wanhopige boeren in Ituri, een provincie in het Noordoosten van de DR Congo, tot het inzetten van kinderarbeid en ontbossing, om inkomsten te halen uit houtkap en nieuwe koffieplantages aan te snijden. Maar zonder bomen krijgen de koffieplanten onvoldoende schaduw, wat de productie nog verslechtert. Zo is koffie niet alleen het slachtoffer van klimaatverandering is, maar ook een oorzaak ervan.
Om uit de vicieuze cirkel te breken is een leefbaar inkomen voor boeren cruciaal: het inkomen dat nodig is om huisvesting, voldoende eten, gezondheidszorg, drinkbaar water, onderwijs en onvoorziene uitgaven te dekken. Uit een onderzoek dat onder Congolese koffieboeren werd uitgevoerd in 2022, blijkt nog een kloof van 1.000 dollar te liggen tussen dat leefbaar inkomen en het werkelijke huishoudelijk inkomen.
Om die kloof te dichten, werkt Rikolto aan verschillende oplossingen.
Sinds 2014 ondersteunt Rikolto zes koffieproducentencoöperaties door de opzet van micro-wasstations. Dat is een plek waar koffieboeren hun koffie dichtbij hun plantage kunnen wassen en drogen, nadat de boon uit de bes werd verwijderd en de suikers van het sap werden vergist, wat betere kwaliteit garandeert én dus ook een betere prijs. Zo'n station verwerkt de koffie van een honderdtal koffieboeren die samen investeren in de bouw ervan. Dat is belangrijk, omdat de marktprijs van gewassen koffie tot 1,7 keer hoger is dan die van niet-gewassen koffie. Uit onze impactevaluaties blijkt dat hierdoor het gemiddelde inkomen van koffieboeren is gestegen.
Recent kregen we dankzij deze succesverhalen financiering van IFAD, UNDP en DGD om 3 nieuwe projecten op te zetten in de provincies Kivu en Ituri.
Om een leefbaar inkomen te verdienen, mogen boeren niet enkel afhankelijk zijn van koffie, die je tweemaal per jaar oogst en waarvan de prijzen sterk schommelen. De introductie van nieuwe gewassen zorgt niet alleen voor meer inkomen en meer biodiversiteit op de velden, maar ook voor nieuwe kansen voor boeren om te investeren in andere economische activiteiten.
“Door andere gewassen in combinatie met koffie te telen is er het hele jaar meer variëteit aan voedsel beschikbaar en hebben we meer ruimte om winsten te investeren in projecten,” - Vossi Luseya, een producent van COOKKANZ in Mathungu.
Met ondersteuning van Rikolto introduceerden de koffietelers van COOPADE groene duivenerwtenbonen naast hun koffieproductie. Ook de leden van SCPNCK teelden succesvol 6,5 ton bonen, waarvan ruim 78% van werd verkocht. Momenteel integreren 15.600 boeren alternatieve bonen in hun koffievelden. Verder werden er meer dan 45.000 bananenplanten door de coöperaties in de koffievelden geplant, wat bijdraagt aan een verbetering van de lokale voedselzekerheid.
“De verkoop van bananen levert me een extra inkomen op naast het inkomen uit de koffieteelt. Dit geeft mijn gezin en ik meer zekerheid wanneer de koffieoogst tegenvalt.” - Kalubero, een koffieboer uit Kyondo en lid van de CKK-coöperatie.
De diversificatie van teelten bracht nieuwe kansen voor 450 vrouwen. Uit 4.000 kg dwergbonenzaden wisten ze 80 ton bonen te produceren voor de lokale markt. Daarnaast werden zij ook getraind in paddenstoelenkweek, een innovatieve methode om koffiepulp te recycleren en een extra inkomstenbron.
De koffietelers van deze coöperaties zagen dankzij deze strategie hun inkomen stijgen met meer dan 47%: van $1.045 naar $1.962,9 per jaar. Die inkomsten betekenden ook een boost voor de informele spaargroepen (Village Saving and Loan Associations). Tot nu toe zijn er 195 VSLAs, die meer dan 3.000 producenten samenbrengen.
Geen wonder dat het model voor diversificatie ondertussen opgepikt werd door andere boerencoöperaties in de regio.
In Ituri werkt Rikolto aan dynamische boslandbouwsystemen. Die inspanning kadert in het PIREDD-O-project. Dit project wordt geleid door de Wildlife Conservation Society (WCS) en is afgestemd op het bredere REDD+-initiatief van de VN om bossen te beschermen.
Via boslandbouw wil Rikolto met haar partners de emissies door ontbossing op 2.483ha, verminderen. Op 436 ha wordt de teelt van koffie, cacao en palmolie-teelt afgewisseld met bomen en andere voedselgewassen zoals bonen, pinda’s, maïs en bananen. Dit heeft een gunstig effect op de bodemgezondheid en de productiviteit. Samen met de inkomsten uit de nieuwe gewassen, leidde dat tot een inkomensstijging van 55%.
Daardoor zien boeren de voordelen van het behouden en onderhouden van het bos in hun landbouwsysteem. Het combineren van verschillende gewassen optimaliseert niet alleen het landgebruik, maar vermindert ook de noodzaak om nieuw land te ontginnen. Zo redden we structureel bosgebied van houtkap.
“We geven prioriteit aan het versterken van de rol en positie van vrouwen binnen en naast de koffieteelt. Het versterkt hen niet alleen als persoon, maar heeft ook een positieve impact op de voedselzekerheid binnen de boerengemeenschappen” - Léopold Mumbere, Coffee and Cocoa Programme Coordinator van Rikolto in Oost-Afrika
De Congolese koffie wordt geëxporteerd naar heel de wereld. In Congo wordt dan weer enorm veel Nescafé (oplos)koffie geïmporteerd en geconsumeerd. Hoewel het potentieel voor de lokale markt groot is, is de lokaal geproduceerde koffie minder bekend en geliefd.
In een klassieke koffieketen wordt de koffie geteeld en gedroogd door de boeren, maar de verwerking (zoals het branden van de bonen) gebeurt elders. Door lokaal te verwerken, zijn boeren minder afhankelijk van grote internationale spelers en blijft een groter deel van de meerwaarde in het land.
Investeren in de ontwikkeling van lokale markten voor koffie loont. Met de ondersteuning van Rikolto brandt, verpakt en verkoopt het lokale bedrijf LM Coffee, onder leiding van jonge ondernemers, 100% Congolese koffie in supermarkten en buurtwinkels.
Vanwege het succes heeft Rikolto contact gezocht met vier andere koffiebedrijven in Goma, waarvan drie onder leiding staan van vrouwen, om hen te ondersteunen met training en apparatuur. Zij kunnen nu ook starten met het branden van Congolese koffiebonen. Daarnaast zet Rikolto ook in om het bewustzijn bij consumenten rond de lokale koffie te vergroten om zo een sterke markt te ontwikkelen bij horeca en andere consumenten.
Het is deze combinatie van acties en initiatieven die de Congolese koffiesector op weg zet naar een nieuw tijdperk. En dat in een regio waar mensen moeten werken onder de aanhoudende onzekerheid en onveiligheid ten gevolge van de aanslepende oorlog.
.jpg)