Wist u dat cashewnoten afkomstig zijn van een vrucht die de cashewappel heet? En dat kaneel de binnenste bast van een boom is? Feit is dat de meesten van ons niet weten hoe voedsel wordt geproduceerd. We vergeten vaak dat veel van de producten die we consumeren eerst zaden en gewassen waren die in de grond groeiden, vervolgens planten werden, om dan geoogst te worden. En ook daarna volgen nog vele stappen van verwerken, verpakken en transport langs wegen en havens, eer het voedsel via de winkel op ons bord belandt.
Gezien de vele uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd - van verstoringen van de toeleveringsketen tot de klimaatcrisis - is een meer holistische benadering van voedselsystemen een must als we onze planeet willen helpen herstellen. Er moet evenveel aandacht worden besteed aan alle verschillende schakels in de toeleveringsketen, van de micro-organismen in de bodem die onze kostbare gewassen voeden, tot de boeren die ze een paar maanden later oogsten.
En als u net als ik gefascineerd bent door waar ons voedsel vandaan komt, hebt u vast en zeker gehoord van het werk van Rikolto.
Rikolto en haar partners pleiten al vier decennia lang voor een systeem dat boeren in staat stelt een fatsoenlijk inkomen te verdienen met hun activiteiten.
Ik had de kans om te praten met Fausto Rodriguez, Latijns-Amerikaans directeur voor het programma voor duurzame cacao en koffie, en Chris Claes, directeur van Rikolto International. Zij beschreven hoe de organisatie tot het besef kwam dat het absoluut noodzakelijk is om een fatsoenlijk inkomen te combineren met meer veerkrachtige praktijken.
Tot 2008 stond voedselzekerheid centraal in het werk van Rikolto: hun doel was om boeren met de beschikbare middelen een fatsoenlijk bestaan te bieden. Na verloop van tijd is hun strategie geëvolueerd naar het verbinden van kleine boeren met andere actoren in de waardeketen, om hen te helpen toegang te krijgen tot markten en hun inkomsten te verhogen.
Rikolto voerde deze veranderingen door in samenspraak met de boerenorganisaties waarmee ze samenwerkten, als antwoord op de veranderende context. En vandaag herinneren de stemmen van de boeren ons eraan dat we allemaal meer aandacht moeten besteden aan het instrument dat dit alles mogelijk heeft gemaakt: onze planeet en haar hulpbronnen.
Het is - meer dan ooit - niet alleen tijd om efficiënt en duurzaam voedsel te produceren, maar ook om te zorgen voor veerkracht. Veerkracht met betrekking tot weerstand, schokken en verstoringen.
Rikolto ondersteunt haar partners om over te schakelen op een ander productiemodel, waarin de veerkracht van de boeren centraal staat. En om een landbouwbedrijf veerkrachtig te laten zijn, is een gezonde omgeving voor het voedsel een must. Daarom zal hun huidige wereldwijde strategie gebaseerd zijn op de beginselen van regeneratieve landbouw.
Lees een samenvatting van Rikolto's globale strategie 2022-2026 (Engels)
Regeneratieve landbouw is een benadering van landbouw die zich richt op het herstellen van de gezondheid van de bodem, het bevorderen van de biodiversiteit en het verminderen van de impact van de landbouw op het milieu. Regeneratieve landbouw omvat technieken zoals het minimaliseren van de verstoring van de bodem, het gebruik van compost en natuurlijke meststoffen, het gebruik van agroforestry (bomen combineren met landbouw), het implementeren van geïntegreerde plagenbestrijding. Zo creëer je een ecosysteem waarin micro-organismen zoals schimmels, insecten, bacteriën en microben koolstof kunnen opslaan, afval in voedingsstoffen kunnen omzetten en water efficiënt kunnen vasthouden. De productiviteit wordt zo op lange termijn verhoogd.
"Zelfs voor sommige bedrijven of NGO's blijft regeneratieve landbouw een abstract concept. Maar als je een boer vraagt: "Combineert u gewassen?", zullen ze antwoorden: "Ja, natuurlijk!". De praktijken zijn dezelfde - regeneratieve landbouw is er gewoon een andere naam voor."
“Het is niet alleen voor boeren om fatsoenlijke inkomens te verdienen, niet meer. Het is nu ook de verantwoordelijkheid van alle andere actoren in het voedselsysteem om regeneratieve landbouw te ondersteunen en erin te investeren als een nieuw model om onze natuurlijke hulpbronnen en onze ecosystemen te behouden en te herstellen.”Vele methoden en technieken dragen bij tot de verbetering van de bodemkwaliteit. Rikolto heeft een aantal principes vastgesteld die door boeren, bedrijven en NGO's gebruikt worden. Ze kunnen als handleiding dienen om de verschillende vormen die regeneratieve landbouw kan aannemen beter te begrijpen. Om u een overzicht te geven, volgen hier enkele van Rikolto's richtlijnen:
Voor alle duidelijkheid: dit is niets nieuws. Regeneratieve benaderingen worden al tientallen jaren door landbouwers toegepast.
Benieuwd hoe dit er in werkelijkheid uitziet? Ik heb enkele van mijn favoriete voorbeelden uit de wereldwijde programma's van Rikolto verzameld - duurzame rijst, duurzame cacao en koffie, en Good Food For Cities - zodat u beter kunt begrijpen hoe regeneratieve landbouwprincipes het nieuwe horizontale engagement van Rikolto worden.
Bij zowel koffie als cacao worden agroforestry systemen bevorderd, waarbij boomplantages worden gecombineerd met andere boomsoorten of voedingsgewassen. De combinatie met andere soorten zoals hout, sinaasappelbomen, cassave, enz. verbetert de weerstand van de cacao- en koffiebomen tegen natuurrampen en vormt ook een extra bron van inkomsten voor kleine boeren.
Dit soort intercropping, waarbij 2 of meer gewassen op dezelfde grond geplant worden, verhoogt ook de biodiversiteit en kan de gevolgen van ontbossing helpen verzachten.
Deze verschillende tools richten zich op kennisuitwisseling met betrekking tot de toepassing van agroforestry-systemen en hebben tot doel het concurrentievermogen en de duurzaamheid van de cacaosector in de regio te vergroten.
Kennisuitwisseling en peer-to-peer leren zijn verbonden aan regeneratieve landbouw. Rikolto is een groot pleitbezorger van duurzame praktijken in de rijstteelt en bevordert de uitwisseling van praktijken tussen boeren, zodat ze rijst op een meer ecologische manier kunnen produceren.
Overschakelen op duurzame praktijken kan het netto-inkomen van boeren met 10-20% verhogen, het waterverbruik met wel 20% en de methaanemissies van overstroomde rijstvelden met wel 50% verminderen!
In Indonesië is er een heel concreet voorbeeld van Rikolto’s partner Pasar Rakyat. Daar vormen regeneratieve landbouwpraktijken een integraal onderdeel van hun werk: er wordt training gegeven aan boeren om hen te leren hoe ze biologische meststoffen in rijstvelden kunnen maken met behulp van natuurlijke hulpbronnen uit hun omgeving - een alternatief voor dure meststoffen en pesticiden. Rikolto werkt ook aan het verbeteren van waterirrigatie en om te leren hoe schaarse waterbronnen het best kunnen worden beheerd. Lees meer
Rikolto werkt samen met partners om Vlaamse boeren te ondersteunen bij het ontwikkelen van ‘koolstoflandbouw’ op hun land. Dit betekent het vergroten van het vermogen van de bodem om koolstof op te slaan door ervoor te zorgen dat het land bedekt is met gewassen en door teelt en grondbewerking zoveel mogelijk te verminderen. Dit zou boeren in Vlaanderen in staat kunnen stellen om over de jaren tot 18,3 miljoen ton CO2 op te slaan in hun akkers, wat aanzienlijke voordelen zou opleveren voor de bodemkwaliteit en de biodiversiteit! Lees meer
En dit zijn slechts enkele voorbeelden.
In werkelijkheid mag het gebruik van meer regeneratieve benaderingen niet ten koste gaan van de optimale productiviteit. Het blijft dus een topprioriteit om de partnerorganisaties van Rikolto te blijven verbinden met markten die hen een fatsoenlijk inkomen opleveren. Rikolto voegt er wel een nieuwe dimensie aan toe: het behoud en herstel van onze natuurlijke hulpbronnen en habitat – een dimensie die we nog te vaak uit het oog verliezen.
Het pleiten voor regeneratieve landbouw als nieuwe leidraad van Rikolto maakt hen tot pioniers. Waarom?
Ook al lijken de praktijken erg op die van agro-ecologie of duurzame landbouw, regeneratieve landbouw verschilt op belangrijke punten van deze bewegingen.
Ten eerste richt het zich niet zozeer op de politieke dimensie van voedselsystemen zoals de agro-ecologische beweging, die een meer restrictieve visie onderschrijft van wat een eerlijk en duurzaam voedselsysteem zou moeten zijn.
Inclusief zaken doen is essentieel voor het transformeren van onze voedselsystemen. Dit betekent dat alle actoren in de keten moeten samenwerken en sterke relaties moeten opbouwen met een langetermijnperspectief, waarbij zowel aan de behoeften van boeren als aan die van de kopers wordt tegemoet gekomen. Regeneratieve landbouw omvat inclusief zaken doen en biedt een meer uitgebreider model dat breder wordt geaccepteerd door actoren zoals beleidsmakers en bedrijven.
Ten tweede ligt het belangrijkste verschil tussen regeneratieve landbouw en duurzame landbouw in het streven naar vernieuwing en regeneratie. Bij duurzame landbouw gaat het over het behoud van hetzelfde, terwijl regeneratieve landbouw een stap verder gaat en tot doel heeft de uitgeputte hulpbronnen te herstellen.
Te lang is "extractivisme" de norm geweest. Nu zien professionals en bedrijven in het veld de noodzaak in om deze trend te keren.
Het is niet alleen onze verantwoordelijkheid om de kwaliteit van onze bodem in stand te houden, maar ook om deze te herstellen en te verbeteren, zodat hij in staat zal zijn om voldoend, gezond voedsel voor ons allemaal te blijven produceren. En om dat te laten gebeuren, moet alle actoren mee aan boord.
“Het is niet alleen voor boeren om fatsoenlijke inkomens te verdienen, niet meer. Het is nu ook de verantwoordelijkheid van alle andere actoren in het voedselsysteem om regeneratieve landbouw te ondersteunen en erin te investeren als een nieuw model om onze natuurlijke hulpbronnen en onze ecosystemen te behouden en te herstellen.”
Het wisselen van modellen vergt tijd. Rikolto staat aan de vooravond van een belangrijke transformatie, maar wel een die echter pas na verloop van tijd zal plaatsvinden. Onthoud: het is een dynamisch proces dat gaandeweg geëvalueerd zal worden, op basis van input van de partners.
Het delen van kennis zal de komende jaren cruciaal zijn om de ingezette aanpak homogeen te maken.
We moeten bescheiden zijn over de snelheid waarmee we de overgang naar regeneratieve landbouw kunnen maken. We beginnen met de toepassing van enkele praktijken, enkele ingrediënten. Want het is niet het geld van Rikolto: het is het geld van de boerenorganisaties. Het is dus cruciaal om samen oplossingen te vinden. - Fausto Rodriguez
Rikolto wil van regeneratieve landbouw een algemeen aanvaard landbouwmodel maken en ervoor zorgen dat boeren aangemoedigd en beloond worden om deze praktijken toe te passen.
Ik hoop dat dit nieuwe model velen zal inspireren om over te stappen van extractie naar regeneratie! Want regeneratieve landbouw is de oplossing om de wereld te blijven voeden zonder de planeet te verslinden.
Lola werkt als Investment Associate voor Kampani, een sociaal impactfonds dat kleine boeren ondersteunt. Ze is gepassioneerd door onderwerpen die verband houden met voedselproductie en landbouwketens en heeft hierover veel artikelen geschreven.
Waar zitten de zwakke plekken in ons voedselsysteem? En wat moeten we doen om nieuwe veerkracht op te bouwen? In onze podcast Het Recept van Rikolto praten we erover met Chris Claes van Rikolto en Tessa Avermaete (KU Leuven).
.jpg)